Nakon višedecenijskog spora sa Makedonskom pravoslavnom crkvom-Ohridskom arhiepiskopijom (MPC) i osporavanja njene autokefalnosti (samostalnosti), poglavar Srpske pravoslavne crkve (SPC) Porfirije priznao je 24. maja autokefalnost te crkve.
Makedonska pravoslavna crkva se godinama unazad za priznanje autokefalnosti obraćala Vaseljenskoj patrijaršiji u Istanbulu, a ne SPC-u. Vaseljenska patrijašija priznala je u maju Ohridsku arhiepiskopiju za kanonsku, odnosno da makedonski sveštenici mogu služiti sa sveštenicima iz drugih pravoslavnih crkava, ali prepustila SPC-u da dalje reguliše odnose između nje i MPC-a.
Zašto je SPC priznala autokefalnost Makedonske pravoslavne crkve?
"To je odluka koja je dosta iznenadila i javnost i analitičare", kaže za Radio Slobodna Evropa Slobodan Sadžakov, sociolog religije i profesor na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Novom Sadu, komentarišući priznanje autokefalnosti MPC.
Sadžakov kaže da je moguće da je odluka proizvod dogovora Srpske, Makedonske pravoslavne crkve i Vaseljenske patrijaršije kojim se priznaje pravo SPC-u da odlučuje o MPC-u.
"Ambicija Makedonske pravoslavne crkve je bila da im autokefalnost da Vaseljenska patrijaršija. Međutim, Vaseljenska patrijaršija je to vratila na stari princip da pomesna 'crkva majka', u ovom slučaju Srpska pravoslavna crkva, ima jurisdikciju (nadležnost, prim. aut.) nad Makedonskom", navodi on.
Naime, Vaseljenska patrijaršija u Istanbulu, koja se smatra "majkom crkava", prethodno je priznala Ohridsku arhiepiskopiju za kanonsku.
"Presvetoj Crkvi srpskoj ostavljeno je da reguliše administrativna pitanja koja postoje između nje i Crkve u Severnoj Makedoniji, svakako u okviru kanonskog akta i crkvenog predanja", navedeno je 9. maja u saopštenju Svetog sinoda Vaseljenske patrijaršije.
U saopštenju navode da priznaju "Ohridska" kao naziv ove Crkve (imajući u vidu, kao područje njene jurisdikcije, posed u granicama države Severne Makedonije).
Podsećaju takođe da Vaseljenska patrijaršija ne koristi izraz "makedonski" ili neku drugu izvedenicu od reči Makedonija", navodi se u saopštenju.
Ova odluka Vaseljenske patrijaršije ne znači priznanje autokefalnosti kojim se zvanično reguliše međunarodni naziv i status crkve, već znači da MPC i Vaseljenska patrijaršija više nisu u raskolu i raskolu sa celom pravoslavnom crkvom, kao i da makedonski sveštenici mogu služiti sa sveštenicima iz drugih pravoslavnih crkava.
Ruska pravoslavna crkva se prvobitno oglasila povodom ove odluke ocenivši da se Vaseljenska patrijaršija "grubo i antikanonski i politički motivisano" uplela u nadležnost SPC.
"Legitimnu odluku o statusu Pravoslavne crkve u Republici Severnoj Makedoniji može doneti samo Srpska patrijaršija, preko svoga arhijerejskoga sabora", rekao je protojerej Nikolaj Balašov, sekretar Odjeljenja za spoljne crkvene odnose Ruske crkve.
On je dodao da Rusija neće priznati nijednu odluku donetu bez učešća autokefalne SPC.
SPC između Ruske pravoslavne crkve i Vaseljenske patrijaršije
Sociolog religije Sadžakov kaže da se odluka SPC može tumačiti i u kontekstu toga da SPC prati politiku državnog vrha Srbije koji vaga između politike Istoka i Zapada.
"Sada vidimo nastojanja da se politika države Srbije okrene od uticaja Rusije. Na neki način i Srpska pravoslavna crkva će morati da promisli u kom pravcu ide, da li u pravcu tesne veze sa Ruskom pravoslavnom crkvom ili za neke druge vrste delovanja", kaže on.
Predstavnici zapadnih zemalja su više puta pozvali Srbiju da uskladi svoju spoljnu politiku sa politikom Evropske unije (EU) i da uvede sankcije Moskvi zbog invazije na Ukrajinu koja je počela 24. februara.
Srbija se u Ujedinjenom nacijama (UN) priključila osudi ruske agresije na Ukrajinu i glasala za isključivanje Rusije iz Saveta UN za ljudska prava, ali se nije pridružila sankcijama EU Rusiji.
U Rezoluciji Evropskog parlamenta iz marta se ukazuje na zabrinutost evropskih zastupnika zbog "pokušaja (Srpske, prim. aut.) Pravoslavne crkve da u zemljama kao što su Srbija, Crna Gora i Bosna i Hercegovina, posebno u entitetu Republika Srpska, promoviše Rusiju kao zaštitnicu tradicionalnih porodičnih vrednosti i ojača odnose između države i Crkve". Srpska pravoslavna crkva odbacila je ove navode Rezolucije.
Sadžakov smatra da, sa druge strane, postoji nadmetanje Ruske pravoslavne crkve i Vaseljenske patrijaršije oko SPC-a.
"Da je Vaseljenska patrijaršija priznala autokefalnost Makedonskoj pravoslavnoj crkvi na način na koji je to uradila sa Ukrajinskom pravoslavnom crkvom, to bi izazvalo novu turbulenciju i veliki sukob na relaciji Vaseljenska patrijaršija - Srpska pravoslavna crkva i to bi značilo guranje SPC-a u ruke Ruske pravoslavne crkve", kaže on.
Naime, Ruska pravoslavna crkva je prekinula veze sa Vaseljenskom patrijaršijom nakon što je carigradski patrijarh Vartolomej 5. januara 2019. Pravoslavnoj crkvi Ukrajine dodelio autokefalnost od Moskovske patrijaršije.
Time je nastao jedan od najvećih raskoraka u hrišćanstvu u poslednjem milenijumu.
Srpska pravoslavna crkva tada je saopštila da je odluka Vaseljenske patrijaršije neutemeljena, a "odluka o rehabilitaciji raskolničkih grupacija neprihvatljiva", te ih stoga, kako se navodi, Srpska pravoslavna crkva neće priznati i time stala na stranu Ruske pravoslavne crkve.
Više otvorenih pitanja
Odluka SPC-a da prizna autokefalnost MPC-a, prema rečima Sadžakova, ostavlja više otvorenih pitanja.
"Već su stigli neki nagoveštaji iz Vaseljenske patrijaršije kroz usta mitropolita Makarija da je Vaseljenska patrijaršija ta koja treba da da autokefalnost i da je to neotuđivo pravo Vaseljenske patrijaršije", navodi on.
Sadžakov takođe kaže da se mogu očekivati problemi sa saglasnošću drugih crkava.
"Bugarska pravoslavna crkva je i ranije imala primedbe koje su se odnosile na Makedonsku pravoslavnu crkvu. Grčka pravoslavna crkva im osporava ime", kaže on.
Bugarska pravoslavna crkva je 2018. saopštila da ne može jednostrano da prizna kanonski nepriznatu Makedonsku pravoslavnu crkvu i da pitanje eventualne autokefalnosti treba da reše sve pravoslavne crkve.
Spor oko imena "Makedonija" rešen je 2018. godine kada je sklopljen dogovor s Atinom da se zvaničnom imenu zemlje doda geografski kvalifikator Sever kako bi se razlikovala od grčke pokrajine Makedonije.
Ipak, SPC priznao je crkvu u Makedoniji pod imenom "Makedonska pravoslavna crkva - Ohridska arhiepiskopija".
Napori Makedonske pravoslavne crkve za priznanje autokefalnosti
Makedonska pravoslavna crkva je decenijama do 2022. bila u raskolu sa svim pravoslavnim crkvama jer je 1967. godine jednostrano proglasila samostalnost.
Raskol znači da njihovi sveštenici nisu mogli da vrše liturgije i druge obrede sa sveštenicima drugih pravoslavnih crkava.
Ohridska arhiepiskopija je ušla u sastav SPC 1920. godine, a prvi glasovi za dobijanje autokefalnosti počinju da se javljaju ubrzo nakon oslobođenja Jugoslavije od fašističkog okupatora 1945. godine.
Dvadeset dve godine kasnije Makedonska pravoslavna crkva je proglasila autokefalnost, koju nije priznala nijedna pravoslavna crkva.
Makedonska pravoslavna crkva svoj zahtev za autokefalnošću temelji na tvrdnji da je ona naslednik drevne autokefalne Ohridska arhiepiskopije.
O statusu MPC vođeno je više razgovora između predstavnika pravoslavnog sveštenstva Srbije i Severne Makedonije, ali se poslednjih godina MPC za pitanje priznanja obraća Vaseljenskoj patrijašiji.
Neposredno pre potpisivanja Sporazuma o imenu sa Grčkom u aprilu 2018. godine, MPC je poslala pismo u kojem od Vaseljenske patrijaršije traži da prizna autokefalnost, istorijska i kanonska prava i privilegije, da prihvati žalbu i odobri autokefalnost.
Od tada je državni vrh Severne Makedonije uputio nekoliko pisama i peticija Vaseljenskom patrijarhu Vartolomeju za odobrenje žalbe.
Predsednik Severne Makedonije Stevo Pendarovski, između ostalih, zatražio je 2020. od vaseljenskog patrijarha Vartolomeja da "iskoristi svoje apelaciono pravo" za priznavanje Makedonske pravoslavne crkve.
On je tada pismo uputio povodom početka Nove crkvene godine.
Facebook Forum