U Evropi je moguće zaraditi dvostruko više od krijumčarenja kokaina iz Južne Amerike u Evropu nego u Severnoj Americi, čak i uz troškove - kaže u intervjuu za Radio Slobodna Evropa (RSE) Saša Đorđević iz Globalne inicijative za borbu protiv transnacionalnog organizovanog kriminala.
Đorđević kao primer navodi da kilogram kokaina u Sjedinjenim Državama vredi i do 28.000 dolara, dok se Evropi cena na nelegalnom tržištu kreće od 40.000 do čak 80.000 dolara.
Globalna inicijativa za borbu protiv transnacionalnog organizovanog kriminala je nezavisna nevladina organizacija sa sedištem u Ženevi, koja je posvećena istraživanju organizovanih kriminalnih grupa i inovativnih strategija za odgovor na organizovani kriminal.
U najnovijoj analizi, objavljenoj 14. oktobra, čiji je Đorđević autor, navodi se da su se kriminalni klanovi sa Balkana pročuli toliko daleko da su aktivni čak i u Australiji.
Saša Đorđević, koji je koordinator organizacije za Srbiju i Crnu Goru, objašnjava da je sudeći po hapšenjima i zaplenama narkotika, Evropa najčešće krijumčarsko odredište balkanskih kriminalnih organizacija.
"To su, pre svega, Belgija, Holandija, Španija i Nemačka. Na primer, samo u Španiji postoji 100 organizovanih kriminalnih grupa sa Balkana", objašnjava Đorđević za RSE.
Ono što prema njegovim rečima odlikuje kriminalce sa Balkana jeste da imaju dobre i direktne veze sa klanovima koji proizvode kokain u Južnoj Americi.
"Zanimljivo je kako su drugačije došli do tih kontakata - albanske kriminalne organizacije preko krijumčarenja marihuane, a iz bivše Jugoslavije preko šverca oružja", kaže Đorđević.
RSE: Šta je zapravo potrebno, da bi se u nekom društvo stvorile toliko snažne i nadnacionalne kriminalne grupe? Zašto ne slušamo o, na primer, Skandinavskom kartelu, i saradnji etničkih kriminalnih klanova Danske, Švedske i Norveške?
Đorđević: Postoji nekoliko preduslova. Prvo, neophodno je da više kriminalnih organizacija naprave savez, odnosno da dugo sarađuju pod vođstvom nekoliko šefova i jednog glavnog lidera.
Drugo, neophodno je da pokrivaju čitav lanac poslovanja sa drogom.
Za sada, nema naznaka da kriminalne organizacije sa Balkana proizvode kokain.
Na primer, glavni meksički karteli, kao što su Sinaloa ili Huarez, distribuiraju drogu u gradovima širom Sjedinjenih Država. I ti karteli, sastoje se od različitih kriminalnih organizacija i ćelija koje izveštavaju i odgovaraju direktno vođama kartela u Meksiku ili indirektno, preko posrednika u Sjedinjenim Državama. Svaka od tih kriminalnih organizacija ima posebnu funkciju, na primer proizvodnju droge, transport, distribuciju droge ili pranje novca. Na taj način pokriven je čitav lanac poslovanja sa drogom.
Za sada, nema naznaka da kriminalne organizacije sa Balkana proizvode kokain i tako zatvaraju ceo lanac poslovanja sa drogama.
Zapravo, balkanske kriminalne grupe nabavljaju na primer kokain od latinoameričkih kartela na izvoru proizvodnje, i zatim ga transportuju u Evropu. Ono što je zanimljivo je što su postali vrlo istaknuti u ovom poslu.
Balkanski kartel
RSE: Da li je moguće govoriti o jedinstvenom Balkanskom kartelu, koji prevazilazi granice pojedinačnih zemlja regiona?
Đorđević: Trenutno, nije moguće govoriti o jedinstvenom Balkanskom kartelu, odnosno savezu kriminalnih organizacija sa čvrstom hijerarhijom i istaknutim liderom čiji članovi su poreklom iz Albanije, Bosne i Hercegovine, Bugarske, Crne Gore, Grčke, Hrvatske, Rumunije, Severne Makedonije, Srbije i Kosova.
Balkansko kriminalno podzemlje zapravo je mešavina etnički ograničenih kriminalnih organizacija koje su organizovane u ćelijskom režimu i stvaraju kriminalne mreže.
RSE: Kako pravimo razliku između toga šta je potrebno da bismo neko kriminalno udruženje nazvali kartelom, umesto samo klanom, ili organizovanom kriminalnom grupom?
Đorđević: Oni se razlikuju prema stepenu organizovanosti. Karteli se razlikuju od kriminalnih mreža, organizacija ili klanova, grupa i uličnih bandi, zbog čvršće organizacije i jasnije podele posla. Znači, postoji hijerarhija. Kriminalna mreža je paukova konstrukcija kriminalnih organizacija koje deluju u okviru jasno definisanih struktura komande i kontrole.
Međutim, organizacije u kriminalnoj mreži nezavisnije su u donošenju odluka nego u kartelima.
S druge strane, kriminalne grupe su brojne i razlikuju se po veličini. One su uglavnom zadužene za distribuciju narkotika na maloprodajnom tržištu.
A, ulične bande su klasični proizvođači straha i zastrašivanja na terenu.
RSE: Kada i kako nastaju veze između pojedinačnih, nacionalnih, kriminalnih klanova i o ko čega se one uspostavljaju?
Đorđević: Konkretno na primeru balkanskih kriminalnih organizacija, veze nastaju na osnovu zajedničkog jezika i nacionalnosti. To najčešće ujedinjuje kriminalce sa Balkana.
Tako postoje kriminalne organizacije u kojima dominiraju pojedinci sa albanskog govornog područja i sa područja koji dele jezik iz bivše Jugoslavije.
Pored toga, poreklo u geografskom smislu važno je za povezivanje i lojalnost između članova kriminalnih organizacija.
To se vidi na primeru kriminalaca iz Cetinja koji počinju da se uključuju u međunarodnu trgovinu drogom, posebno kokaina, na pragu drugog milenijuma.
Najpre su pravili veze u regionu i Evropi, a kasnije i direktno sa proizvođačima u latinskoj Americi.
Najveće operacije i hapšenja
RSE: Koje su neka najveće operacije ili hapšenja, koja ukazuju da je Balkanski kriminal nadnacionalan – odnosno, da li prevazilazi podele po etničkim osnovama?
Đorđević: Na primer, nedavno je slovenačka policija uhapsila članove ćelije crnogorske kriminalne organizacije koja je delovala u Sloveniji.
Krivična prijava obuhvatila je 48 osoba i tačno se u tim krivičnim prijavama vidi etnička raznolikost.
Na primer, među uhapšenima bilo je 20 državljana Slovenije, zatim 11 osoba iz Srbije, devet iz Bosne i Hercegovine, petorica iz Hrvatske, dvojica iz Crne Gore i jedna osoba iz Severne Makedonije.
To je kriminalna organizacija čiji su članovi državljani bivših jugoslovenskih republika koji mogu lako da komuniciraju bez većih problema.
Još jedna akcija koja je zanimljiva, iako je više međunarodna, jeste operacija „Familija”.
U julu 2019. godine razbijena je mreža koja je privatnim avionima krijumčarila kokain širom sveta.
Uhapšeno je 16 osoba u Hrvatskoj, Češkoj, Srbiji, Švajcarskoj i Hong Kongu, zaplenjeno je više od tone kokaina i dva miliona evra u kešu. To su uglavnom bili ljudi sa naših prostora.
Istraga je otkrila da balkanski kriminalci nisu delovali samo u Evropi i Južnoj Americi, već i u Aziji, gde su koordinirali pomorsku trgovinu kokaina, uglavnom u Hong Kongu i Makau.
Tako da se vidi su balkanski kriminalci, zapravo, u većoj ili manjoj meri, prisutni širom sveta.
RSE: Šta su odlike Balkanskog kartela, i specijalnosti?
Đorđević: Uža specijalnost balkanskih kriminalnih organizacija je transport droge, pre svega kokaina iz Južne Amerike u Evropu. Na primer, veruje se da Tito i Dino kartel, često u medijima označen kao bosanski ili srpski kartel, krijumčari najmanje jednu trećinu droga koja u Holandiju stiže iz Južne Amerike.
RSE: Kako se kriminalne organizacije na Zapadnom Balkanu razliku od međunarodnih, na primer u Južnoj Americi, ili u Italiji?
Balkan više nije samo tranzitna zona za krijumčarenje, već i region u kome se sve više proizvodi marihuana i sintetičke droge.
Đorđević: Osnovna razlika je zapravo da nisu još uvek nisu dostigli stepen organizovanja i udruživanja kao karteli u Južnoj Americi. Međutim, to ne znači da ne postoje uslovi za tako nešto.
Balkan je postao deo puteva droge kokaina, prvenstveno preko luka u Albaniji, Crnoj Gori, Grčkoj, Hrvatskoj i Sloveniji. I, Balkan više nije samo tranzitna zona za krijumčarenje, već i region u kome se sve više proizvodi marihuana i sintetičke droge. Na Balkanu su države još uvek slabe.
Dodatna razlika u odnosu, na primer, na kriminalne organizacije u Južnoj Americi, jeste da balkanske kriminalne organizacije još uvek ne ne proizvode kokain, odnosno, da su specijalizovani pre svega za jedan posao, a to je prekookeanski transport.
RSE: Da li su balkanski kriminalni karteli aktivni i u Sjedinjenim Državama?
Đorđević: Jesu. Američki FBI je prepoznao balkanske kriminalne organizacije kao značajne u Sjedinjenim Državama. Oni ističu njihovu spretnost u usvajanju novih tehnologija. Tamo se bave mnogobrojnim kriminalnim aktivnostima, najčešće prevare sa pasošima i uređajima iz sistema obezbeđenja, krađe, prevare u zdravstvu, prevare sa nekretninama i osiguranjima, pranje novca, trgovina drogom, krijumčarenje ljudi, prostitucija i iznuda.
RSE: Vaša analiza ukazuje da su se Balkanski kriminalni klanovi pročuli daleko, pa su tako aktivni i u Australiji, čime se tamo bave?
Đorđević: Balkanski kriminalci su 2015. godine označeni kao najveća pretnja Australiji. Vodeći igrači ranije su bili gangsteri poreklom sa Balkana koji kontrolišu krijumčarenje kokaina iz Španije i Holandije u australijske luke.
Australijska policija je tada naglasila kako balkanske grupe više ne deluju po etničkim linijama, već stvaraju saveze i regrutuju mlade ljude sa Balkana koji su se preselili u Australiju u različitim talasima migracija.
