Milorad Dodik, član Predsjedništva Bosne i Hercegovine (BiH), optužio je Ambasadu SAD u Sarajevu za destabilizaciju prilika u državi.
Reagovanjem na obilježavanje Dana Republike Srpske, navodi Dodik, ta Ambasada je "po ko zna koji put pokazala da je (Ambasada) mjesto destabilizacije odnosa u BiH".
"Oni redovno sebi daju za pravo da se miješaju u unutrašnju politiku i komentarišu stvari koje ih se ne tiču", izjavio je Dodik, kom je američko Ministarstvo finansija pre dva dana nametnulo nove sankcije između ostalog i zbog narušavanja ustavnog poretka BiH.
Dodik, koji je i lider Stranke nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) vodeće partije u entitetu Republika Srpska (RS), tako je u izjavi agenciji SRNA prokomentarisao stav Ambasade SAD da je obilježavanje dana Republike Srpske neustavno.
Naime, iz Ambasade je za Radio Slobodna Evropa (RSE) ponovljeno da je kao neustavan sporni praznik označen presudama Ustavnog suda BiH, te da su te odluke konačne i obavezujuće.
U izjavi od petka, 7. januara, Dodik međutim konstatuje kako ''nema sumnje da je riječ o njihovom podmuklom djelovanju protiv Republike Srpske i srpskog naroda''.
"Ne znam uopšte šta oni komentarišu Dan Republike Srpske. Niti ih je ko zvao da prisustvuju obilježavanju Dana RS, niti ih je ko šta pitao, ali oni redovno sebi daju za pravo da se miješaju u unutrašnju politiku i komentarišu stvari koje ih se ne tiču", izjavio je Dodik.
Još je upitao ''da li je američka Ambasada bilo kada postavila pitanje zašto Federacija BiH ne provodi odluke Ustavnog suda BiH o zastavi, himni, grbu, konstitutivnosti srpskog naroda, srpskog jezika i pisma''.
Šta je još saopšteno iz Ambasade SAD?
Iz Ambasade SAD-a u BiH su u četvrtak, 6. januara za Radio Slobodna Evropa saopćili da su odluke Ustavnog suda BiH konačne i obvezujuće.
Pozvali su sve bh. političke lidere da postupe u skladu s odlukama suda.
''Poštivanje vladavine prava je temelj demokratije i od vitalnog je značaja za napredak BiH na njenom euroatlantskom putu'', napomenuli su iz Ambasade SAD-a u BiH.
Zašto je sporan 9. januar?
U RS-u, jednom od dva entiteta u BiH, u nedjelju, 9. januara bit će obilježen Dan Republike Srpske, uprkos dvije odluke Ustavnog suda BiH kojima je on proglašen neustavnim.
Prethodno je Venecijanska komisija u mišljenju ocijenila da je “diskriminatorski, jer nije u skladu s univerzalnim vrijednostima dijaloga, tolerancije i razumijevanja”.
Na taj datum 1992. godine u Sarajevu samozvana Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini donijela je “Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine” - na područjima “srpskih autonomnih regija i oblasti, te drugih srpskih etničkih cjelina u Bosni i Hercegovini, kao nezavisne cjeline unutar Bosne i Hercegovine, a s ciljem da je pripoji Jugoslaviji”, koja se tada raspadala.
Na čelu samoproglašene republike su bili Radovan Karadžić, Biljana Plavšić i Momčilo Krajišnik, kasnije osuđeni u Haškom tribunalu zbog ratnih zločina.
U donošenju te deklaracije nisu učestvovali predstavnici Bošnjaka i Hrvata. Ova dva naroda na 9. januar gledaju kao na početak rata u Bosni i Hercegovini, te početak etničkog čišćenja, ratnih zločina i genocida nad nesrpskim stanovništvom.
Šta stoji u odluci Ustavnog suda BiH?
Ustavni sud tadašnje Republike BiH donio je 28. februara 1992. Odluku kojom se poništavaju i spomenuta deklaracija, kao i Ustav Srpske Republike BiH koji je spomenuta skupština donijela.
Istovremeno, Ustavni sud BiH je u novembru 2015. godine donio odluku prema kojoj je član Zakona o praznicima RS-a koji govori o Danu RS-a neustavan.
Osim što se Ustavni sud u meritumu osvrnuo na događaje iz 1992., on je utvrdio i da se tad obilježava i krsna slava Republike Srpske – Sveti arhiđakon Stefan, pa se svjetovni datum, zbog načina njegovog obilježavanja, doživljava i kao vjerski pravoslavni praznik.
Ustavni sud BiH nije osporio pravo vjernicima da obilježavaju krsnu slavu Svetog Stefana, kao ni dan Republike Srpske, ali je utvrdio da Dan RS-a ne može biti 9. januar.
I predstavnici vlasti i opozicija u Republici Srpskoj, s izuzetkom bošnjačkih i hrvatskih zastupnika i dužnosnika, odbacili su odluku Ustavnog suda.
O čemu je odlučivano na referendumu?
Narodna skupština RS je u julu 2016. raspisala za 25. septembra 2016. referendum s pitanjem “Da li podržavate da se 9. januar obilježava i slavi kao Dan Republike Srpske?”
Ustavni sud BiH usvojio je 17. septembra 2016. mjeru kojom se obustavlja Odluka o raspisivanju referenduma, ali je on održan, uprkos toj mjeri, te upozorenjima Ureda visokog predstavnika (OHR) međunarodne zajednice, visokih dužnosnika Evropske unije, te brojnih ambasada zapadnih zemalja, uključujući i SAD-a, da je referendum udar na Ustav BiH i Daytonske mirovne ugovore.
Ustavni sud BiH je poništio i rezultate tog referenduma.
Nakon toga, Narodna skupština RS-a je 26. oktobra 2016. donijela poseban Zakon o Danu RS-a i izdvojila ga iz Zakona o praznicima RS-a.
Ponovo je 9. januar utvrđen kao datum, uz naglasak da se “Dan Republike obilјežava i praznuje kao sekularni praznik”, kao i da “Vlada RS-a svojom odlukom uređuje način obilјežavanja i praznovanja”.
Devet delegata Bošnjaka i Hrvata u Vijeću naroda RS-a, kao jednom od dva doma Narodne skupštine RS-a, podnijelo je novu apelaciju Ustavnom sudu BiH.
Ustavni sud je u martu 2019. donio odluku prema kojoj je član tog zakona u kojem se navodi da se “na osnovu potvrđene volјe građana Republike Srpske, 9. januar utvrđuje kao Dan Republike” neustavan i protivan Međunarodnoj konvenciji o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, te protivan Protokolu uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Bosna i Hercegovina nema zakon o praznicima na državnom nivou.
