Gotovo je nemoguće na fer način utvrditi ko je vlasnik pravoslavnih zdanja u Crnoj Gori, tako da kakva god odluka da se donese, nekome će biti naneta nepravda – kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Emil Bjorn Hilton Sagau (Saggau), doktorant Univerziteta u Kopenhagenu, koji proučava ovo pitanje i u više navrata je boravio na Balkanu.
"Kada je reč o istoriji Crne Gore, nema jasnog pravnog uporišta i tragova kome ova verska zdanja pripadaju", smatra Sagau.
Prema njegovom mišljenju, ovo pitanje je trebalo rešavati dijalogom i većom uključenošću verskih zajednica, a ne praviti od njega državno pitanje.
Sagau smatra da su se crnogorske vlasti odlučile da usvoje Zakon o slobodi veroispovesti nakon što je vaseljenski patrijarh priznao autokefalnost Ukrajinske pravoslavne crkve, nadajući se da bi i Crnogorska pravoslavna crkva (CPC) mogla da sledi taj put. Međutim, Sagau smatra da to nije realno.
Poslušajte audio verziju intervjua:
On ističe da bi dugoročno rešenje moglo biti formiranje autonomne Crnogorske pravoslavne crkve pod okriljem Srpske pravoslavne crkve (SPC), kao u slučaju Makedonske pravoslavne crkve, ali je pitanje da li je ijedna strana spremna na takav kompromis.
Bez potpune podrške Venecijanske komisije
RSE: Šta je suština ovog pitanja, koje imaju pravnu, versku ali u širem smislu i političku dimenziju?
Sagau: To je veoma zamršeno pitanje jer su pomešane pravna, verska i politička komponenta. Interesantno je da crnogorske vlasti tvrde da je Venecijanska komisija podržala Zakon o slobodi veroispovesti. Međutim, tačno je da je ovo telo podržalo samo njegovu pravnu stranu, odnosno duh zakona. Dakle, govoreći striktno u pravnim terminima, ovaj zakon nije sporan, ali je problematičan kada je reč o verskoj i političkoj dimenziji.
Naime, Venecijanska komisija je jasno predočila da ne želi da ocenjuje istorijski kontekst na koji se zakon odnosi, već samo njegov pravni ugao. To znači da iako je pomenuti akt usvojen u parlamentu, te da su njegove pravne implikacije možda u skladu sa evropskim standardima, ali istorijski, politički i naročito verski deo možda nisu.
Bez jasnih tragova vlasništva
RSE: Da krenemo od istorijskog dela. U čijem su vlasništvu verski objekti, koji su predmet spora? Da li je moguće utvrditi vlasništvo za crkve, manastire i ostala zdanja podignuta pre 1918?
Sagau: Gotovo je nemoguće na fer način utvrditi ko je njihov vlasnik, tako da kakva god odluka da se donese, nekome će biti naneta nepravda. Kada je reč o istoriji Crne Gore, nema jasnog pravnog uporišta i tragova kome ova verska zdanja pripadaju.
Tadašnja crnogorska teokratska država, kao i svuda u svetu, bila je njihov vlasnik, ali su takođe pripadala i lokalnim pravoslavnim zajednicama. Naravno, može se raspravljati od slučaja do slučaja da li se radi o srpskoj i crnogorskoj pravoslavnoj zajednici, jer ne smatram da su one u to vreme bile svesne te razlike.
Treba se prisetiti da su istorijske okolnosti u kojima je tada delovala crnogorska crkva bile sasvim drugačije nego sada. To je vreme turske vladavine i kasnijeg oslobođenja od nje, pa je čitav koncept nezavisne crnogorske crkve bio drugačiji nego danas.
Naravno, postoje dokumenti koji sugerišu da je tadašnja crnogorska crkva bila autokefalna, ali nema "tomosa", odnosno crkvenog pravnog akta u kome se to direktno navodi. Dakle, postoje tragovi autokefalnosti crnogorske crkve, ali se to ne može uzeti kao dokaz njene potpune autonomije.
Nezavisnost, odnosno autokefalnost crkve je fenomen novijeg datuma, tako da je teško govoriti o statusu Crnogorske pravoslavne crkve pre Prvog svetskog rata.
Autokefalnost CPC nije priznata u 19. veku
RSE: Međutim, autokefalna Mitropolija crnogorska je navedena 1855. u zvaničnom katalogu pravoslavnih crkava, zvanom "Sintagma", kao deveta po redu.
Sagau: Znam za taj dokument, ali to nije istovetno crkvenom pravnom aktu. Govoreći u striktno pravnim terminima, nužan je "tomos" kojim se Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi dodeljuje autokefalnost. To ne znači da Ruska pravoslavna crkva ili vaseljenski patrijarh u Carigradu nisu tada smatrali crnogorsku crkvu autokefalnom. Sasvim je moguće, ali dokument koji ste pomenuli nije direktan dokaz nezavisnosti Crnogorske pravoslavne crkve. Tada je postojalo nekoliko pravoslavnih crkava koje su smatrane autokefalnim, ali to ne znači da su to i bile prema crkvenom zakonu.
U tom smislu, sasvim je drugačiji slučaj Ukrajinske pravoslavne crkve gde je crkvenim pravnim aktom jasno utvrđena njena nezavisnost koja je postojala do 17. veka kada je potpala pod kontrolu ruske crkve.
RSE: Srbi tvrde da je istorijski reč o Srpskoj pravoslavnoj crkvi, Crnogorci da se je to bila Crnogorska pravoslavna crkva. Kakvog je karaktera bila pomenuta crkva pre nekoliko vekova?
Sagau: To je fer pitanje, ali nisam siguran da li sam u stanju da na njega odgovorim. Ne mislim da su tadašnji verski lideri bili svesni razlike u etničkom i verskom smislu između Srba i Crnogoraca.
Ako čitate tekstove raznih autora iz tog vremena, poput Njegoševih, videćete da su njihovi stavovi bili magloviti kada je reč o tome kojoj naciji pripadaju – da li su Srbi ili Crnogorci. Njihov fokus je bio na oslobođenju Južnih Slovena od otomanske vlasti i nisu razmišljali o nacionalnim identitetima na način na koji to mi činimo danas.
Rizik da se ispravljanjem nepravde napravi nova
RSE: Po završetku Prvog svetskog rata stvorena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Tom činu je prethodilo prisajedinjenje Crne Gore Srbiji na Podgoričkoj skupštini, što i danas izaziva sporenja, tačnije da li je to bio dobrovoljni čin, kako tvrde Srbi, ili nasilan, što je stav Crnogoraca. Tada je ukinuta i Crnogorska pravoslavna crkva koja je prisajedinjena novoformiranoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Da li sada crnogorske vlasti na podesan način pokušavaju da isprave istorijsku nepravdu?
Sagau: Mislim da je teško ispravljati nepravde od pre sto i više godina, a da se sada ne učine nove nepravde. Ja razumem brigu crnogorskih vlasti za obnovu i očuvanje svog kulturnog nasleđa, ali donošenje ovakvog zakona je manje demokratski put za rešavanje tako složenog pitanja.
Eksproprijacija imovine je, prema evropskom zakonodavstvu, veoma strog način da se to učini. Kada vlada oduzima od crkve imovinu to je odlučan korak. Mislim da crnogorske vlasti nisu na pravi način uključile verske zajednice u ovaj proces i nedostajalo je više dijaloga.
Vlasti i SPC se međusobno otuđili
RSE: Kako ocenjujete poziciju Srpske pravoslavne crkve koja se oštro protivi ovom zakonu? Istovremeno, crnogorske vlasti i pristalice Crnogorske pravoslavne crkve ističu da se srpska crkva na čelu sa mitropolitom Amfilohijem ponaša kao “država u državi”.
Sagau: Naravno da Srpska pravoslavna crkva protestuje zbog ovog zakona jer je najviše uperen protiv nje, zato što je najveća, ima najveću imovinu i možda jedina verska zajednica koju crnogorska država ne priznaje direktno.
Ona, naravno, igra važnu ulogu u Crnoj Gori koju možete nazvati kao “država u državi”, ali to pitanje se može rešavati drugačije nego ovakvim zakonom i konfrontacijom.
Smatram da je i crnogorska vlast na čelu sa Milom Đukanovićem doprinela otuđenju, odnosno takvom odnosu Srpske pravoslavne crkve prema državi. Mislim da su obe strane radile na međusobnom otuđenju, umesto da nađu zajednički imenitelj za dogovor.
RSE: Srpska pravoslavna crkva se tokom 1990-ih upisala u katastar kao vlasnik mnogih verskih zdanja i prateće imovine koristeći pravne praznine. Da li je to bio nezakonit čin?
Sagau: Ja nisam prava osoba da odgovorim na to pitanje. To je više za advokate i sudije. No, u postkomunističkim zemljama u Istočnoj Evropi desilo se mnogo sličnih stvari, odnosno da su imovinu dobila lica i organizacije kojima nije trebalo da pripadne. Međutim, takva pitanja ne treba rešavati direktnom konfrontacijom već dijalogom i posredovanjem.
Osnaživanje identiteta crnogorske državnosti
RSE: Crnogorska vlada tvrdi da je Srpska pravoslavna crkva ta koja ne prihvata dijalog. Šta je zapravo pozadina za donošenje ovog zakona? Crna Gora je obnovila svoju državnost u političkom smislu na referendumu 2006, međutim, na kulturnom i verskom planu, većina pravoslavaca ističe da govore srpski jezik, odnosno da su sledbenici Srpske pravoslavne crkve. Da li ovim crnogorski establišment pokušava da ojača svoju državnost i na kulturnom i verskom planu?
Sagau: U potpunosti se slažem sa tom ocenom. Shvatam da vlada želi da osnaži posebnost svoje nacije, jezika, kulture. Sasvim je razumljivo da nova država nastoji da definiše svoju poziciju i odnose sa drugima. Stoga je potrebno da se distancira, odnosno definiše svoje nasleđe kao posebno u odnosu na srpsko. Međutim, postoji mnogo načina da se to učini.
Kada je reč o verskim pitanjima, vlast u Podgorici se odlučila za oštre mere kako bi osnažila svoju simboličku moć u nezavisnoj Crnoj Gori i čini se da u tome kopira ukrajinski model.
Crna Gora sledi ukrajinski model
RSE: Da li se ovaj potez, u smislu tajminga, može dovesti u vezu sa odlukom vaseljenskog patrijarha Vartolomeja da dodeli autokefalnost Ukrajinskoj pravoslavnoj crkvi?
Sagau: Da, ja apsolutno mislim da su se crnogorske vlasti odlučile na taj korak zbog pomenutog slučaja. Naime, Đukanovićeva vlada je predložila ovaj zakon još 2016, ali je od njega odustala zbog protivljenja sa raznih strana. Sada ga je vratila u proceduru zbog Ukrajine jer smatra da je moguće dobiti nezavisnu, autokefalnu crkvu.
Međutim, interesantno je da je vaseljenski patrijarh raščinio i izopštio čelnika Crnogorske pravoslavne crkve (mitropolit Mihailo). Patrijarh Vartolomej je u više navrata izjavio da ni u kom slučaju ne može biti priznata autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve, tako da ima dosta razlika između crnogorskog i ukrajinskog slučaja.
I CPC ima pravo na pristup crkvama
RSE: Međutim, početkom 1990-ih formirana je Crnogorska pravoslavna crkva. Iako ima manje sledbenika nego Srpska pravoslavna crkva i nije priznata, ipak i ona ima pravo na korišćenje određenih verskih zdanja za vršenje obreda. Možda su crnogorske vlasti bile u pravu, barem u tom delu, da bi i ovoj crkvi omogućili pristup nekim od tih objekata.
Sagau: Da, to je pravi način da se pristupi tom pitanju. Imate sličnu situaciju u Estoniji gde je polovina pravoslavaca pod okriljem ruske crkve, a druga polovina sledi vaseljenskog patrijarha. Međutim, tamošnje zajednice su pitane kome žele da pripadaju.
To je mogla da uradi i crnogorska vlast, tačnije da pita pravoslavne vernike da li žele da slede srpsku ili crnogorsku crkvu. To bi bio mnogo demokratskiji način nego da država lišava Srpsku pravoslavnu crkvu vlasništva nad verskim zdanjima.
U Crnoj Gori postoje parohije u kojima većina vernika pripada Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi i oni imaju pravo da traže pristup tamošnjim crkvama, jer su ih gradile lokalne zajednice.
Dijalog umesto strogoće
RSE: Međutim, Srpska pravoslavna crkva odbija da ustupi bilo koje versko zdanje Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi.
Sagau: Da, ali to pitanje se može rešiti na demokratičniji način konsultovanjem lokalnih zajednica, a ne da se od toga pravi državno pitanje.
RSE: Međutim, crnogorska vlada i parlament tvrde da usvajanje ovog zakona ne znači da će država preuzeti direktno vlasništvo i upravljanje nad verskim zdanjima. Kako komentarišete ovaj stav?
Sagau: Ne znam, to može biti „bura u šolji čaja“, ali i da posluži kao osnov za drastičnije poteze. Naredni meseci će biti ključni jer će se pokazati da li vlada želi da zakon striktno primeni ili će to učiniti na manje dramatičan način.
Nisam siguran za koju opciju će se vlasti odlučiti, ali ima mnogi istorijskih pitanja koje treba rešiti. U tom smislu, jasno utvrđivanje vlasništva nad verskim zdanjima bio bi dobar potez, jer ima mnogo starih manastira i ruiniranih kulturnih i religijskih objekata, pa smatram da bi vlada trebalo da preduzme korake u cilju njihove zaštite.
SPC kao poluga Velike Srbije
RSE: Srpska pravoslavna crkva – sa eparhijama u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i drugde - pokušava da održi svoj uticaj kao stub duhovnog jedinstva srpskog naroda u zemljama bivše Jugoslavije. Politički oponenti tvrde da će u budućnosti to iskoristiti za političke ciljeve. Zbog toga mnogi izvan Srbije vide Srpsku pravoslavnu crkvu kao polugu Velike Srbije. Kakav je Vaš stav?
Sagau: Srpska pravoslavna crkva se nije na pravni način suočila sa svojim nasleđem iz nedavnih ratova. Zato razumem zašto mnogi tako doživljavaju Srpsku pravoslavnu crkvu. Postojali su delovi crkve koji su bili deo srpskog nacionalizma 1990-ih godina, ali to nije potpuna istina o ovoj crkvi. Naravno, jako je teško odvojiti crkvu od političkih, verskih i kulturnih pitanja.
To je, pre svega, slučaj u Crnoj Gori, gde je većina ljudi privržena Srpskoj pravoslavnoj crkvi i izjašnjava se da govori srpskim jezikom. Naravno da ne možete potpuno odstraniti crkvu iz nacionalnog pitanja, jer je taj identitet usko vezan za crkvu.
'Jedna država - jedna crkva'
RSE: U pravoslavnom svetu crkva je usko vezana za nacionalne granice. Međutim, to nije slučaj sa Ruskom i Srpskom pravoslavnom crkvom koje imaju dosta eparhija izvan svojih granica. Predsednik Srbije Aleksandar Vučić rekao je da će, nakon Crne Gore, Kosovo verovatno pokušati da usvoji sličan zakon. Tokom Drugog svetskog rata postojala je tendencija da se proglasi Hrvatska pravoslavna crkva, kako bi se tamošnji odvojili od Srpske pravoslavne crkve. Mislite li da SPC ide izvan istorijske tradicije „jedna država – jedna crkva“?
Sagau: Treba da se prisetimo da tradicija „jedna država – jedna crkva“ počiva na prvobitnoj praksi da je pravoslavna crkva bila imperijalna. Dakle, postojala je imperija koja je imala svoju crkvu, kao što je to bio slučaj sa vizantijskim i ruskim carstvom.
Ideja o tome da svaka država ima svoju crkvu i njenoj autokefalnosti javlja se tek u 19. veku. Ne smatram da crkva nužno treba da bude zatvorena u nacionalnim granicama. Smisleno je da SPC ima svoja predstavništva u državama u kojima žive Srbi, jer je jedna od najvažnijih uloga crkve obavljanje liturgije, i to na maternjem jeziku. Dakle, ukoliko ljudi u tom delu govore srpski, ima smisla da Srpska pravoslavna crkva bude prisutna.
Šire govoreći, ne mislim da pravoslavna crkva treba da bude ograničena na nacionalne okvire, već da treba da bude prisutna u više zemalja, pogotovo imajući u vidu istoriju Jugoslavije.
Autonomna CPC kao rešenje
RSE: Kao što ste već spomenuli, u Crnoj Gori imamo slučaj da država želi vlasništvo nad crkvenim objektima, a sve u okviru šireg političkog konteksta da se ojača nezavisni crnogorski identitet. Da li mislite da je moguće da se nova autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva stvori tako što će se ogranak SPC koji postoji u Crnoj Gori utopiti u nju?
Sagau: Mislim da je malo verovatno da se stvori autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva, jer su se i ruski i vaseljenski patrijarsi saglasili da ne treba osnivati novu crnogorsku crkvu. Ne vidim da će se to uskoro promeniti, te će za bilo koju pravoslavnu crkvu biti jako teško da prizna autokefalnost crnogorske crkve.
Međutim, postoji šansa da se neke stvari urade drugačije. Imamo primer Severne Makedonije, koja je 2001. godine formirala autonomnu pravoslavnu crkvu. To znači da crkva ima pravo da izabere sve episkope i obavlja liturgiju, kao i sve druge stvari koje uobičajeno povezujemo sa nezavisnošću, ali priznaje SPC kao matičnu crkvu.
Stoga bi i u Crnoj Gori mogla da se formira autonomna pravoslavna crkva, koja bi i dalje priznavala SPC kao matičnu crkvu, Mislim da je to jedina racionalna i održiva ideja u slučaju Crne Gore. Ne smatram da bi bilo pametno, ali ni moguće, kreirati autokefalnu crkvu. Moguće je ogranak SPC koji postoji u Crnoj Gori pretvoriti u autonomnu crkvu, što je rešenje na koje SPC ne bi gledalo kao nametnuto od strane crnogorske države.
RSE: Dakle, mislite da SPC treba da da svoj pristanak da crnogorska crkva postane autonomna?
Sagau: Ne autokefalna, već autonomna, što znači da donosi svoje zakone, bira episkope, ali priznaje SPC kao matičnu crkvu.
Makedonska crkva kao model
RSE: Ko treba da odluči o tome – SPC ili neko drugi?
Sagau: Da, da, Srpska pravoslavna crkva je jedina koja to može da učini. To je bio slučaj sa Severnom Makedonijom, jer je SPC, nakon proglašenje nezavisnosti, pozvala makedonsku crkvu da se, kao autonomna, vrati pod okrilje Srpske pravoslavne crkve.
RSE: Ali, u slučaju Makedonske pravoslavne crkve vernici se izjašnjavaju kao Makedonci, dok se u Crnoj Gori vernici koje slede Srpsku pravoslavnu crkvu uglavnom osećaju kao Srbi.
Sagau: Postoji mnogo autonomnih crkvi i u okviru ruske crkve, kao što je slučaj sa ukrajinskom autonomnom crkvom. Ona ima pravo da bira episkope i donosi crkvene zakone, ali i dalje priznaje Rusku pravoslavnu crkvu kao maticu. Postoji mnogo slučajeva u kojima je stvorena autonomna crkva koja deluje nezavisno izvan nacionalnih granica, ali, u isto vreme, priznaje i svoju matičnu crkvu.
Situacija u Ukrajini
RSE: Koji bi bio pravni status Ruske crkve u Ukrajini, nakon dodeljivanja autokefalnosti tamošnjoj Ukrajinskoj crkvi, imajući u vidu da Ukrajina ne priznaje nadležnost Ruske pravoslavne crkve?
Sagau: Ona je pravni entitet i ima pravo na posed i postoji zajedno sa ostale tri pravoslavne crkve u Ukrajini.
RSE: Ali one će se spojiti u nekom trenutku?
Sagau: Da, onu su spojene u novu crkvu, ali tri stare i dalje postoje. Dakle, postoji rivalstvo između ruske autonomne crkve i dve ukrajinske pravoslavne crkve.
Amfilohije kao arhiepiskop CPC
RSE: Mislite li da bi autonomija Crnogorske pravoslavne crkve zadovoljila Crnu Goru, imajući u vidu da bi ta crkva i dalje sledila pravila i tradiciju SPC?
Sagau: Zavisi od toga koga pitate, ko bi tu crkvu vodio i koliko radikalno bi to bilo izvedeno. Mislim da je moguće stvoriti crkvu koja bi, u isto vreme, poštovala crnogorsku kulturu i održavala bliske veze sa srpskom crkvom.
Dakle, mislim da je moguće, ali nisam siguran kako bi na ovo gledali crnogorski nacionalisti, kao i Crnogorska pravoslavna crkva, koja to ne bi tretirala kao rešenje problema. Ovo bi, najpre, bio dobar put za Vladu koja bi mogla da prizna novu crkvu koja ima određeni stepen nezavisnosti i nije tako usko vezana za SPC, kao što je trenutno slučaj.
RSE: O ovome što predlažete, na neki način, spekuliše se i u javnosti. Navodi se da je moguć dogovor između crnogorskog predsednika Mila Đukanovića i mitropolita Amfilohija, koji vodi SPC u Crnoj Gori. Prema tom dogovoru, Amfilohije bi postao prvi crnogorski patrijarh.
Sagau: Tako je, ali bi on i dalje ostao deo Srpske pravoslavne crkve. Ne mislim da bi mogao nositi titulu patrijarha, već pre arhiepiskopa.
Različita svetska rešenja
RSE: Koja su to pravna rešenja za vlasništvo nad verskim zdanjima u svetu. Na primer, u Italiji, Nemačkoj, Danskoj?
Sagau: Zavisi od države do države. Crna Gora je, zapravo, veoma specifičan slučaj, jer crkva i država nemaju isti interes. U Bugarskoj, Rumuniji ili Poljskoj, nakon pada komunizma, većinskim verskim zajednicama je vraćena imovina, bila im je ponuđena restitucija, jer su u tom trenutku vlade imale isti interes kao i religijske zajednice.
Baltičke zemlje su ponudile građanima da odluče da li žele da pripadaju jednoj od dve pravoslavne crkve. To je možda i najbolji primer kog mogu da se setim kada je reč o rešavanju ovog pitanja.
Jugoslavija, takođe, ima jedinstvenu istoriju, koja se značajno razlikuje od ostatka Evrope. Ne mislim da postoji ikakav primer u Evropi koji bi mogao služiti kao presedan za ovo pitanje, pre svega jer pitanje imovine nije nigde toliko osporavano.
RSE: Kako je to rešeno u Danskoj, gde živite?
Sagau: U Danskoj je postojao sličan problem, ali je rešen tako što vlasništvo nad imovinom dele crkva i država. Naime, crkva je vlasnik poseda, ali je država vlasnik crkve. U slučaju kada imate državnu crkvu, onda pitanje imovine nije veliki problem.
RSE: Pravno gledano, ko ima vlasništvo – crkva ili država?
Sagau: Crkva je vlasnik poseda, ali je deo države. Dakle, država poseduje crkvenu imovinu zato što poseduje i crkvu. Naime, u Danskoj crkva i država nisu razdvojene. Država je vlasnik crkve, te je i vlasnik crkvenih objekata. Sveštenike zapošljava i plaća država.
RSE: To znači da država finansira crkvu?
Sagau: Da, da. Danci plaćaju porez, a država taj novac onda izdvaja za crkvu.
Notr Dam u vlasništvu crkve
RSE: Kakva je situacija u Francuskoj ili Italiji?
Sagau: U Francuskoj je situacija drugačija jer su crkva i država razdvojene. Zbog duge tradicije, crkva je vlasnik svojih objekata, što država prihvata. Pripadnici verske zajednice plaćaju porez direktno crkvi. Ono što razlikuje ove slučajeve od crnogorskog jeste da ove države imaju dugu i ustaljenu istoriju sa jasno utvrđenim vlasništvom nad verskim objektima.
Na primer, niko nikada nije dovodio u pitanje da Notr Dam pripada katoličkoj crkvi. Zna se da katolička crkva pripada katoličkoj zajednici. Zbog tih vekovnih odnosa, pitanje vlasništva nikada nije bilo predmet spora.
Jaki argumenti SPC pred Sudom u Strazburu
RSE: Videćemo kako će se to rešiti u Crnoj Gori. SPC je najavila da će uložiti žalbu Ustavnom sudu u Crnoj Gori, a onda i Evropskom sudu za ljudska prava.
Sagau: Mislim da ima jake argumente pred Evropskim sudom za ljudska prava. Postoji sličan slučaj u Moldaviji između pravoslavne crkve u Besarabiji i Rumunske pravoslavne crkve, kada je besarabisjka crkva bila zabranjena u toj zemlji. Oni su slučaj izneli pred Evropskim sudom za ljudska prava pre nekih 10, 20 godina, koji je doneo odluku da besarabijska crkva ima pravo na restituciju.
Facebook Forum