Đorđe iz Bileće, na jugu Bosne i Hercegovine (BiH), kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) da je čuo za "Donce", kako ih ovdje nazivaju, ali da sa njihovim aktivnostima nije upoznat, iako Opština Bileća 1. novembra obilježava 100 godina od dolaska Donskog kadetskog korpusa.
Radi se o korpusu koji je uspostavljen u carskoj Rusiji u 18. vijeku, kao vojna škola za buduće oficire.
"Malo manje, uglavnom čuo sam za Donce i za Donski korpus, i da je obilježavanje sada 1, 2. i 3. novembra", kaže Đorđe.
Tihomir iz ovog mjesta ističe da malo zna ko su i čime su se bavili pripadnici ruske carske vojske tokom svog boravka u Bileći.
"Samo površno znam da su postojali, da su tu bili neki ljudi, da li akademci, šta li, nemam pojma, uglavnom su bili tu, ali ne znam tačno", priznaje Tihomir.
Šta je Donski kadetski korpus?
Kadetski korpusi su uspostavljeni kao vojne škole za buduće oficire. Vojno obrazovanje je trajalo osam godina, nakon čega bi diplomci bili spremni za dalju vojničku karijeru.
Donski kadetski korpus je osnovan 1883. godine i bio je baziran u Novorosijsku, na obali Crnog mora.
Nakon Oktobarske revolucije 1917. godine, boljševička Crvena armija je proganjala pripadnike nekadašnje carske vojske, takozvane bjelogardejce.
Tokom Ruskog građanskog rata koji je uslijedio, mnogi od ovih lojalista su izbjegli iz Rusije. Dio Donskog kadetskog korpusa je bio evakuisan u Konstantinopolj (današnji Istanbul), nakon čega su prešli u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) i 1921. godine završili u Bileći.
Nešto više od 300 Rusa je došlo u Bileću, a taj broj je kasnije narastao i na 400. Došli su kadeti, oficiri, profesori, prateće osoblje. Tamo su zatekli razrušenu kasarnu iz austro-ugarskog vremena, koju su obnovili i nastavili da žive na jugu Hercegovine.
U Bilećoj su ostali do 1925. kada su prešli u Goražde, na istoku BiH, a nakon toga u Belu Crkvu, na granici Srbije i Rumunije.
Na lokalnom groblju sahranjeno je dvadesetak pripadnika Donskog kadetskog korpusa, koji su nakon Oktobarske revolucije emigrirali u tadašnju Kraljevinu SHS.
Kadetski korpusi su kasnije rasformirani, a ponovo su uspostavljeni nakon raspada Sovjetskog Saveza i osnivanja Ruske Federacije 1991. godine.
'Doncima u čast' po sedmi put u Bileći
Manifestacija "Doncima u čast" održava se u Bileći od 1. do 3. novembra povodom jednog vijeka od njihovog dolaska u Bileću.
Za ponedjeljak navečer (1. novembar) je planirana svečana akademija u lokalnom Domu kulture, na kojoj će učestvovati glumci iz Beograda, crkveni hor "Sveti Vasilije Ostroški i Tvrdoški", umjetnici iz Bileće i gosti iz Rusije.
Između ostalog, druga dva dana će biti rezervisana za polaganje vijenaca na groblju i projekcije dokumentarnih filmova o ruskim kadetima u Bileći.
Već sedam godina, ovu manifestaciju organizuje Zavičajni klub "Osvit".
Miodrag Hrnjez, predsjednik "Osvita", kaže za RSE da on već godinama istražuje uticaj ovih Rusa na život Bilećana.
Hrnjez dodaje da je njegova želja da se uzajamno posjećuju – na proljeće u Rusiji, na jesen u Hercegovini.
"Dolazi nam u posjetu komandant Donskog kadetskog korpusa koji je nastavljač tradicije, dolazi nam u posjetu generalni direktor Gasprom medija grupe, dolazi nam rektor instituta za istoriju i filozofiju i ja sam ubijeđen da oni nama ne dolaze tek tako da bi se fotografisali", kaže Hrnjez, dodajući da su "ruski kadeti tokom svog boravka u ovoj opštini ostavili neizbrisiv trag na polju kulture, sporta, ekonomije, zanatstva, zdravstva".
Istovremeno, načelnik opštine, Veselin Vujović, za RSE poručuje da im ova manifestacija "mnogo znači".
Sto godina od kada su oni [Donci] došli kod nas kao izgnanici iz svoje zemlje, ovom prilikom hoćemo da evociramo uspomenu na to.- Veselin Vujović, načelnik opštine Bileća
"Sto godina od kada su oni došli kod nas kao izgnanici iz svoje zemlje, ovom prilikom hoćemo da evociramo uspomenu na to, i da potomci članova korpusa dođu kod nas. Ne bi bilo ovoga sigurno da ti ljudi tada, dvadesetih godina prošlog vijeka, nisu silom prilika obreli u našem gradu", kaže Vujović.
Događaj podržavaju, ali ne i finansijski jer je, kaže Vujović, Bileća u vrlo lošoj finansijskoj situaciji.
Iz Ambasade Ruske Federacije u BiH nisu odgovorili na upit RSE o tome koji je za njih značaj ovog događaja, da li će Ambasada slati svog predstavnika u Bileću, te da li će, i na koji način, pomoći ovu manifestaciju.
Generalni sponzor događaja je Elektroprivreda Republike Srpske (ERS). Ugovor o sponzorstvu je potpisan 21. oktobra, a tada je iz ERS-a saopšteno da je ova kompanija "uvijek spremna da podrži kvalitet i podstakne očuvanje tradicije i kulturne baštine".
U pisanom odgovoru RSE, iz ERS nisu htjeli da komentarišu o kojem se iznosu radi, ali su rekli da svaki zahtjev za sponzorstvo razmatra Uprava, a pošto je riječ o tradicionalnom obilježavanju manifestacije u njenoj 100. godišnjici, "jednoglasno je donesena odluka da se događaj podrži finansijski".
Saradnja Bileće i Rusije
Bileća već otprije blisko sarađuje sa Ruskom Federacijom. Opština i Rusko-srpska fondacija za kulturu i nasljeđe su 7. avgusta ove godine potpisale memorandum o saradnji, kada je isplanirano zajedničko obilježavanje stogodišnje dolaska "Donaca" u Hercegovinu.
Načelnik Bileće tada je rekao da je memoranduma "rezultat vjekovne težnje srpskog naroda za dobrim odnosima sa ruskim narodom".
Saradnju je podržala i Ruska ambasada u BiH.
Zamjenik ambasadora Ruske Federacije u BiH Aleksej Kerestedžijanc tada je najavio da će Ambasada i dalje podržavati Fondaciju u radu na zbližavanju, proširenju saradnje i svih mogućih odnosa između Rusa i Srba.
Od Donaca, preko Čečena, do četnika i partizana
Bileća je došla u žižu javnosti tokom ljeta, kada je održan "Čečenija Fest", a u promotivnom materijalu je glavni lik bio Ramzan Kadirov, lider Čečenske Republike u sastavu Ruske Federacije.
Ko je Ramzan Kadirov?
Ramzan Kadirov je lider Čečenske Republike, koja ima autonomiju u sastavu Ruske Federacije. Član je Biroa Vrhovnog savjeta Jedinstvene Rusije, partije na čijem je čelu ruski predsjednik Vladimir Putin.
Sin je prvog predsjednika Čečenije u sastavu Rusije, Ahmada Kadirova. Tokom Prvog rata u Čečeniji 1994. učestvovao je u vojnim operacijama protiv snaga Ruske Federacije, dok je tokom Drugog rata u Čečeniji 2000. sa ocem prešao na stranu savezne vlade pod kontrolom Kremlja.
Bio je i šef službe bezbjednosti u Čečeniji, a od 2007. obavlja funkciju predsjednika ove republike, u sastavu Ruske Federacije. Na to mjesto imenovao ga je lično Vladimir Putin.
Od februara 2011, ukazom tadašnjeg predsjednika Rusije, Dmitrija Medvedeva, Kadirov je u čečenskom parlamentu ponovo izabran za predsjednika Čečenije, s tim da mu je titula promijenjena u čečenski lider.
Nakon preuzimanja funkcije Kadirov se upustio u eliminaciju terorističkih grupa u Čečeniji. Iako se nakon ovih akcija situacija u ovoj zemlji na sjeveru Kavkaza stabilizovala, mnoge grupe za zaštitu ljudskih prava počele su da ga optužuju za ozbiljna kršenja humanitarnih i ljudskih prava.
Podržao je rusku aneksiji ukrajinskog poluostrva Krim 2014.
U izvještaju Freedom Housea o stvarnim primjerima "transnacionalne represije" u svijetu, od 32 dokumentovana fizička slučaja sprovedena pod nalogom Kremlja, čak 20 ima čečensku poveznicu.
Moskovske novine Novaya gazeta objavile su 15. februara 2021. službene dokumente u kojima piše da u vansudskim pogubljenjima u Čečeniji 2017. godine stradalo oko 30 ljudi, a da je mnoga ubistva naručio lično Kadirov.
Dio vansudskih ubistava desio se i tokom "čistke" koju je 2017. sprovela čečenska policija protiv pripadnika LGBT populacije po nalogu Kadirova.
Slika uniformisanog Kadirova – kojeg međunarodne organizacije za zaštitu ljudskih prava, ali i brojne svjetske vlade, smatraju odgovornim za zlostavljanja, mučenja i vansudska ubistva političkih protivnika i nevladinih aktivista u Čečeniji – nalazila se na plakatima i promotivnim materijalima ovog festivala koji je održan 22. jula u bilećkom mjestu Jezerine, ali i na objavama na društvenim mrežama.
Vladimir Milidragović, predsjednik omladinske organizacije Jezerine, tada je rekao da je naziv Čečenija fest nastao kao šala, jer su članove ove organizacije, kako kaže, "tada nestašne mladiće koji dolaze iz mjesta Jezerine", za vrijeme sukoba u Čečeniji od 2000. godine stanovnici Bileće kolokvijalno nazivali "Čečenima".
Osim Čečena, u Bileći su posljednjih godina i četnici sve više prisutni u javnom prostoru.
Mjesto koje je po broju narodnih heroja iz Drugog svjetskog rata bilo među vodećim u Jugoslaviji, dobilo je 2014. godine Ravnogorski park posvećen četnicima.
Pet godina kasnije, park je dobio statuu četničkog vojvode iz Drugog svjetskog rata, Draže Mihailovića, visine oko 3,5 metra.
Preko puta ovog parka se nalazi Park narodnih heroja sa kosturnicom, posvećen partizanima, koji je 2013. godine proglašen za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.
Načelniku opštine, Veselinu Vujoviću, u ovome ništa nije sporno – čak naprotiv. Kaže da je to sve istorija.
"Po meni je to pozitivno, to pomirenje između dva gerilska pokreta koja su se desila, kod nas su za vrijeme Drugog svjetskog rata, ja imam pozitivno mišljenje o tome, to je pomirenje ovog naroda", smatra Vujović.
Manifestacija "Doncima u čast" održana je i u julu ove godine. Tada je održan pomen njihovim preminulim članovima.
Na bilećkom groblju nalazi se i spomenik Sergeja Velimiroviča Maleška, koji je kao ruski dobrovoljac učestvovao u ratu 90-ih godina prošlog vijeka u BiH.
Facebook Forum