Više desetina pristalica neonacističke grupe "Zentropa Srbija" okupilo se 4. februara u centru Beograda povodom godišnjice smrti Milana Nedića, predsednika kvislinške Vlade za vreme nacističke okupacije u Drugom svetskom ratu.
Nedaleko od njih, okupili su se antifašistički aktivisti koji su nosili transparente "Smrt fašizmu, sloboda narodu", "Kolaboracionista" i transparente opozicionog pokreta "Ne davimo Beograd", koji je ranije pozvao na zabranu skupa neonacista.
Kordon policije postavio se između dva skupa, a osim dovikivanja nije bilo incidenata.
I nevladina Inicijativa mladih za ljudska prava pozvala je ranije policiju da zabrani okupljanje neonacista, a vlast u Srbiji da jasno osudi skupove "kojima se slavi nacizam i antisemitizam, širi rasna mržnja i slave saradnici okupatora u Drugom svetskom ratu".
Iz policije 3. februara nisu odgovorili na pitanja Radija Slobodna Evropa (RSE) da li su o skupu obavešteni i da li će ga zabraniti.
Neonacisti i ekstremni desničari u Srbiji se na godišnjicu smrti Milana Nedića okupljaju godinama unazad.
Ko je bio Milan Nedić?
Milan Nedić bio je predsednik takozvane "Vlade narodnog spasa" u vreme nemačke okupacije Srbije od 1941. do 1944. godine.
Juna 1945. proglašen je za ratnog zločinca zbog izdaje naroda, službe okupatoru, mučenja i terorisanja stanovništva.
Kao čelnik kolaboracionističke vlade, Nedić snosi odgovornost za saradnju sa nacističkom Nemačkom i učešće u holokaustu, ubistva i progon antifašista, hapšenje Jevreja, pljačku njihove imovine i učešće u egzekucijama u logorima Topovske šupe i Banjica u Beogradu.
Nedićeva policija i žandarmerija je, uz nemačke okupacione vlasti, bila ključna u istrebljenju jevrejskog i romskog stanovništva, kao i antifašista.
Beograd je bio jedan od prvih gradova u okupiranoj Evropi koji je proglašen za "judenfrei" ("očišćen od Jevreja").
Javno dostupne arhive čuvaju uredbe, naredbe i dekrete Nedićeve vlade o zabrani prava na rad i pohađanje fakulteta Jevrejima i Romima, i konfiskaciji njihove imovine.
Kolaboracionistička vlada Milana Nedića raspuštena je 4. oktobra 1944, a on je dva dana kasnije, sa većinom ministara, napustio zemlju.
Britanci su ga izručili jugoslovenskim snagama 1. januara 1946. godine.
Početkom februara iste godine izvršio je samoubistvo u istražnom zatvoru u Beogradu, pre nego što je suđenje počelo.
Šta navode zagovornici Nedićeve rehabilitacije?
Nedićevi potomci su u zahtevu za njegovu rehabilitaciju naveli da je "lišen slobode bez sudske odluke kao žrtva progona iz političkih i ideoloških razloga".
Uz tvrdnje da je Nedića ubio komunistički režim, zagovornici rehabilitacije među kojima su i pojedini istoričari, tvrde da je ulogu predsednika okupacione vlade preuzeo pod prinudom i kako bi "spasio svoj narod".
Takođe navode da nije znao za zločine koji su počinjeni pod njegovom komadom.
Šta je odlučio sud?
Aprila 2019. godine Apelacioni sud u Beogradu potvrdio je odluku Višeg suda kojom je odbijen zahtev za rehabilitaciju Milana Nedića.
Ovim je odluka o odbijanju rehabilitacije postala pravosnažna i pokretači postupka više nemaju pravo žalbe.
"Lice čija se rehabilitacija traži je od strane okupatora postavljeno za predsednika Vlade koja je za vreme manadata pomagala okupatoru, ne samo u eksploataciji dobara države i radne snage, već u progonu svih onih građana Srbije koji se nisu svrstavali na stranu okupatora ili nisu delili njegova politička ili ideološka ubeđenja ili se nisu pridržavali okupacionih propisa, a o čemu svedoči niz dokumenata", objavljeno je na sajtu suda 23. aprila 2019.
Postupak pravne rehabilitacije, koji je započet 2015. godine, izazvao je polemike u javnosti.
Svako ročište pratili su ispred suda skupovi desničara i Nedićevih pristalica sa jedne, i antifašista sa druge strane.
Ko slavi Nedića?
I na godišnjicu njegove smrti godinama se održavaju skupovi neonacista i ekstremnih desničara.
Poslednji je organizovan u Novom Sadu 2021. godine, kada je u centru tog grada grupa članova i pristalica ekstremno desničarske organizacije "Tradicionalisti" palila sveće i pevala u čast Nedića i Dimitrija Ljotića, komandanta kvislinške paravojske za vreme Drugog svetskog rata.
Slaveći Nedića, ekstremni desničari su 4. februara 2018. na skupu u Beogradu isticali nacističke i fašističke simbole zbog čega je Osnovno javno tužilaštvo u Beogradu protiv nekoliko učesnika podnelo krivične i prekršajne prijave.
Među njima je Marko Gajinović koji je, kako je ranije pisao RSE, povezan sa neonacističkim grupama "Nacionalni srpski front" i "Zentropa Srbija".
Gajinović je ujedno i zastupnik udruženja "Klub 451".
"Klub 451" je dospeo u žižu javnosti kao prostor u kojem je početkom 2022. trebalo da bude održan koncert švajcarske muzičarke koja izvodi obrade neonacističkih bendova.
Koncert je nakon burne reakcije antifašističkih organizacija i dela javnosti otkazan.
Gajinović je 2017. godine bio deo grupe ekstremnih desničara koja je na prostorijama Inicijative mladih za ljudska prava lepila plakate sa porukom "Soroševi plaćenici", aludirajući na Džordža Soroša (George Soros), osnivača Fondacije za otvoreno društvo.
U "Klubu 451", koji zastupa Gajinović su za RSE ranije naveli "nisu politička organizacija i da se ne identifikuju ni sa jednom političkom ideologijom".
"Ako Vas pak interesuje da li postoji neka ideologija bliska našem kolektivu, mi vam odmah možemo dati odgovor - anarhizam nam je najbliži srcu i simpatišemo ideje ekstremnog centra", naveli su u pisanom odgovoru.
Pozivi na zabranu veličanja Nedića
"Instrumentalizacija kulture sećanja koja ima za cilj da umanji i negira odgovornost domaćih kolaboracionista za učešće u genocidu nad Jevrejima i Romima, vetar je u leđa za nasilje nacističkih grupa u Srbiji", upozorila je nevladina Inicijativa mladih za ljudska prava u pozivu policiji da zabrani skup neonacista.
Na zabranu je pozvao i parlamentarni opozicioni pokret Ne davimo Beograd.
"Ovakve organizacije veličaju najopasnije ideologije i slave najmračnije događaje i ličnosti iz istorije, kakav je bio narodni izdajnik i ratni zločinac Milan Nedić kome je najavljeni skup posvećen", navodi se u saopštenju pokreta Ne davimo Beograd.
Iz Inicijative mladih upozoravaju i na porast broja napada na antifašiste i antifašistkinje u Srbiji.
Polovinom januara, maskirani napadači razlupali su lokal "Crni ovan" u Novom Sadu i povredili dve osobe.
"Crni ovan" je mesto gde se okupljaju novosadski antifašisti i u kojem se održavaju alternativni sajmovi, aktivistički seminari i humanitarne akcije.
Policija je dan nakon napada, 16. januara, saopštila da je uhapsila je trojicu osumnjičenih.
Na porast antisemitskih incidenata ukazuju i nacistički simboli koji su u Danu sećanja na žrtve Holokausta osvanuli na Sefardskom jevrejskom groblju u Beogradu.
Prekrečeni su 30. januara, nakon što je Jevrejska opština slučaj prijavila policiji.
Facebook Forum