Pandemiju korona virusa i politički sukob između državnih institucija Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve (SPC) prati veliki broj dezinformacija, jedan je od zaključaka analize Centra za demokratsku tranziciju (CDT) objavljenog 20. maja.
Podvlači se i da je cilj plasiranja dezinformacija da izazovu emocionalni naboj građana i rezultiraju opasnim posljedicama.
Iako su ključni mejnstrim mediji u Crnoj Gori generalno izvještavali u korist javnog interesa, to nije spriječilo da veliki broj - lažnih vijesti, dezinformacija, manipulacija činjenicama i teorija zavjere, dođu do javnosti preko tabloida, manje uticajnih uglavnom desničarskih portala i društvenih mreža.
Iz Centra za demokratsku tranziciju navode da su osim na temu pandemije, naširoko plasirane lažne vijesti povodom pritvaranja devet sveštenika nakon protivzakonitog održavanja litije u Nikšiću.
Samo od početka pandemije do danas, Centar za demokratsku tranziciju je napravio 80 analiza koje obuhvataju preko 400 problematičnih sadržaja.
Gdje su najviše objavljivane lažne vijesti
Tenzije u Crnoj Gori su počele 12. maja, privođenjem episkopa Joanikija i osam sveštenika Srpske pravoslavne crkve koje je policija označila kao organizatore litije u Nikšiću, kada je par hiljada pristalica SPC šetalo u vrijeme zabrane javnih okupljanja zbog pandemije COVID-19.
Dan kasnije na litijama u Nikšiću i u Pljevljima je došlo do sukoba pristalica SPC i crnogorske policije, a epilog je više povrijeđenih policajaca i građana.
Izvršna direktorka CDT-a Milica Kovačević kaže za Radio Slobodna Evropa da je u tradicionalnim medijima registrovano samo desetak problematičnih sadržaja sa aspekta istinitosti:
„Imamo čitav spektar tabloidnih medija iz Srbije koji se čitaju u Crnoj Gori, ali i domaćih desničarskih portala koji su bili filteri za kanalisanje lažnih informacija u naš medijski prostor ili su bili ili kreatori ili proizvođači dezinformacija. Društvene mreže su se pokazale kao važno sredstvo dezinformatora. Neki od najupečatljivijih lažnih vijesti su potekle ili se proširile preko društvenih mreža, poput lažne vijesti o prebijenom dječaku.“
Najočitiji slučajevi lažnih vijesti tokom trodnevne eskalacije (od 13. 05.- 15.05.) sukoba države i Srpske pravoslavne crkve bile su informacije da je „bačena bomba u Beranama u toku litije“, da su „sudije odbile da sude u slučaju Joanikija i pritvorenih sveštenika“, da se „vojna vozila i policijske patrole nalaze između Podgorice i Nikšića“.
Najdrastičnija plasirana lažna informacija je fotografija povrijeđene bebe sa porukom da je „dijete povrijedila policija u Nikšiću tokom intervencije i sukoba sa pristalicama SPC“.
Lažnu fotografiju, za koju se brzo ispostavilo da se radi o više godina staroj slici iz Amerike, objavili su 14. maja i aktuelni poslanik opozicionog Demokratskog fronta Nebojša Medojević i šef vanparlamentarne stranke Marko Milačić, koji je naknadno povukao tu sliku uz izvinjenje.
Milica Kovačević ocjenjuje da je slučaj navodno povrijeđene bebe bio naročito opasan:
„Taj primjer sa bebom je najupečatljiviji zbog opasnosti i emocionalnog naboja koji je nosio sa sobom, a plasiran je u kriznoj situaciji, kada su ljudi na ulicama i kada su tenzije podignute. Namjerno objavljivanje takve vijestii planirano je da udari na emociju svakog građanina Crne Gore i moglo je da izazove teške posljedice.
Danas, na svu sreću, nove tehnologije omogućavaju da se stvari brže provjere, a dokazivanje da je fotografija lažna nije komplikovano kao što je bilo devedesetih godina. To je pristup koji smo gledali devedesetih sa ciljem da se crkveni protesti stave u centar društvenog života.“
Kovačević ukazuje i na još jednu funkciju društvenih mreža:
„Društvene mreže su bile u ovom periodu poligon za širenje stigmatizacije, diskriminacije, govora mržnje, klerikalizma, etnonacionalizma i pseudonaučnih stavova. Sve ono što ni jedan oficijelni medij ne bi objavio, spremni su da objave neki naši građani koji uređuju taj svoj društveni prostor.“
Kako su reagovale institucije
Borislav Višnjić iz Digitalnog forenzičkog centra, koji takođe prati plasiranje lažnih vijesti, ukazuje da mediji treba da dodatno provjere svaku informaciju.
„Crnu Goru nije zaobišao fenomen plasiranja lažnih vijesti. Informacije koje su objavljivali naši mediji, a koje se mogu svrstati u kategoriju dezinformacija u vezi pandemije najviše su se odnosile na lažne ljekove. Kada je riječ o posljednjim dešavanjima na liniji crkva-država, prethodne sedmice smo registrovali više opasnih objava na društvenim mrežama i medijima.
Dakle, ostaje nam samo da apelujemo na sve da, prije objavljivanja i uzimanja informacija a posebno dijeljenja na društvenim mrežama, da provjere odakle potiču te informacije i da budu oprezni“, kaže Višnjić naglašavajući da je samo tako moguće doprinijeti smirivanju osjetljive situacije u kojoj se nalazi crnogorsko društvo.
Nadležne institucije i Vlada Crne Gore su odlučili da na lažne informacije odgovore na dva načina: jedan je hapšenje i procesuiranje onih za koje se utvrdi da su širili lažne vijesti, a drugi je da sama Vlada otkriva i ukazuje kroz saopštenja šta je lažna vijest.
Aktivisti CDT-a smatraju da to nije dobar način borbe protiv dezinformacija, kaže Milica Kovačević.
„Oba pristupa su nepravilna i ne odgovaraju onome što rade demokratske države. Vlada je tu da odgovori medijima i dâ demanti neke netačne informacije, a ne da ona presuđuje i lijepi etikete medijima. To se može shvatiti kao pritisak na slobodu izražavanja.
Kada je riječ o hapšenjima, neki povodi su potpuno opravdani, ali brine selektivnost u pristupu i da će neko biti uhapšen ako uputi banalnu uvredu na račun visokog funkiconera. Istovremeno ostaju nekažnjene kampanje koje se danima sprovode protiv pojedinaca zbog njihove vjerske ili etničke pripadnosti“, pojašnjava Kovačević.
Uhapšen je aktivista opozicionog Demokratskog fronta jer je na Fejsbuku prenio lažnu vijest da je predsjednik Crne Gore Milo Đukanović obolio od korona virusa. Takođe, procesuirana je osoba koja je po nacionalnoj osnovi vrijeđala i prijetila pomoćniku direktora Instituta za javno zdravlje Senadu Begiću.
U studiji Centra za demokratsku tranziciju pod nazivom „Mreža dezinformacija i neadekvatna reakcija države“, navodi se da je dezinformisanje imalo za cilj sprovođenje političke agende podrivanja izvornih vrijednosti zapadnih demokratija (anti EU i anti NATO lažni narativi), radikalizacije političkih prilika, omalovažavanja onoga što je Crna Gora uradila u borbi protiv virusa, odnosno "aktivnosti koje bi trebalo da spriječe da Crna Gora krene putem prosvijećenih zajednica".
Zašto podaci ne pokazuju cijelu sliku?
Dnevna kompilacija slučajeva zaraženih korona virusom koje objavljuje Univerzitet Johns Hopkins je najkompletnija na svijetu, ali se oslanja na informacije koje dostavljaju vlade pojedinih država.
U mnogim zemljama postoje restrikcije o objavljivanju takvih informacija ili drugi razlozi zašto se ne želi prikazati puna slika.
Metodologija, direktnost, transparentnost i kvalitet ovih podataka može dramatično varirati od zemlje do zemlje.
