Kad bi istoričari budućnosti progovorili o politici ranih 2020-ih, s velikom konkurencijom moći između Sjedinjenih Američkih Država (SAD) i Kine, gdje mnoge demokratije širom svijeta izgledaju krhke, a autokratija naizgled sve više prevladava, 21. mart 2021. godine bio bi tačka u kojoj je Zapad ponovo pronašao svoj glas, svrhu i jedinstvo - barem simbolično.
Kakvih je nekoliko dana bilo za odnose Evropske unije (EU)-SAD.
Prvo je američki državni sekretar Antony Blinken boravio u Briselu puna četiri dana, prisustvovao je sastanku ministara vanjskih poslova članica NATO saveza, i sastao se sa najvišim zvaničnicima EU. Nestale su prijetnje izlaskom iz ove vojne organizacije, žestoke kritike na račun evropske odbrambene potrošnje i uvrede da je EU nemilosrdan konkurent. Onda se američki predsjednik Joe Biden uključio u samit EU zajedno sa 27 evropskih šefova država i vlada. Posljednji američki lider koji se pridružio kolegama u EU na takav način bio je Barack Obama još 2009. godine.
Sada se planiraju zajednički samiti NATO-a i EU-SAD u Briselu ovog ljeta. Govori se o novim počecima, o povećanoj saradnji na svemu, od borbe protiv klimatskih promjena do trnovitih geopolitičkih pitanja oko kojih se Brisel i Washington nisu direktno konsultovali.
Pitanje Kine i Rusije
Što se tiče dva najhitnija pitanja u kojima obe strane Atlantika nisu usklađene, politika prema Kini i Rusiji, ni Blinken ni Biden nisu odmah pogurali Evropljane da se osokole. Postoji očigledno razumijevanje da mnoge države na starom kontinentu imaju bliži odnos sa Pekingom i Moskvom, kako ekonomski tako i politički, i sigurno postoji priznanje da Peking i Moskva mogu biti korisni partneri u, na primjer, ekološkim pitanjima.
Ipak, Amerikanci su jasno stavili do znanja da neće ublažiti svoj stav prema gasovodu Sjeverni tok 2, te da ne žele ratifikaciju sveobuhvatnog sporazuma o ulaganju između EU i Kine (CAI) koji je Evropska komisija zaključila pod pritiskom Njemačke i Francuske u poslednjim trenucima 2020.
I dok Evropljani nisu odmah ponovili retoriku Bijele kuće o svijetu podijeljenom između demokratija i autokratija, EU se posljednjih sedmica sigurno smjestila u demokratski tabor nizom malih, ali simboličnih koraka.
Ove sedmice, EU je uvela sankcije nekolicini kineskih i ruskih zvaničnika zbog kršenja ljudskih prava, svoj vlastiti Zakon Magnitskog. Iako sankcionisani zvaničnici možda nisu visoko rangirani Peking je reagovao bijesom i nesrazmjernim protivmjerama na evroparlamentarce, nacionalne parlamentarce, akademike, i najvažnije, na moćni Politički i sigurnosni odbor (PSC) Savjeta Evrope koji je ključan u spoljnopolitičkom radu EU bloka.
Odjednom, s obzirom na oštru reakciju Pekinga, CAI, koji će ići na glasanje da se ratifikuje u Evropskom parlamentu kasnije ove godine, izgleda kao mrtvo slovo na papiru.
Mjerama EU protiv Kine prethodile su veće sankcije Rusiji ranije ovog mjeseca zbog zatvaranja opozicionara Alekseja Navaljnog, koje su uslijedile nakon otrežnjujućeg putovanja u Moskvu, šefa vanjske politike EU Josepa Borrella. Bivši španski socijalistički ministar vanjskih poslova nedvosmisleno je priznao da se Rusija udaljava od Evrope i ministri vanjskih poslova EU bloka uredno su se složili da se odnosi sa gigantskim istočnim komšijom trebaju voditi selektivnim angažmanom u nekoliko polja od zajedničkog interesa. Za sada nema na vidiku naznaka o nekim sporazumima.
Izazovi pred Briselom
U roku od nekoliko mjeseci, EU je prešla sa koketiranja o ideji da bude na jednakoj udaljenosti između SAD-a i Kine i poigravanja pariškom idejom o bližim vezama s Rusijom, pa do sankcionisanja više Rusa i Kineza zbog kršenja ljudskih prava nego bilo koje nacionalnosti.
To je Kopernikanski zaokret, i to onaj koji vodi ravno u zagrljaj nove američke administracije.
Postoje i druge naznake zaokreta u politici EU. Litvanija je upravo objavila da napušta grupu 17 + 1, format koji je dizajnirao Peking za povećanje poslovanja sa zemljama centralne i istočne Evrope. Mađarska vladajuća stranka Fidesz, možda glavni ruski i kineski pokretač u Evropi, konačno je napustila moćnu desničarsku grupu EPP, čineći se ranjivijom i manje uticajnom. Na holandskim parlamentarnim izborima i na par važnih regionalnih njemačkih izbora, populistička ljevica i desnica, koje se često okupljaju u svojoj mržnji zbog transatlantske saradnje, loše su prošle.
Ipak, ovaj novi trend mogao bi biti vrlo krhak. Evropska unija mora ubrzati vakcinaciju protiv COVID-a 19 i prepirke, uglavnom s AstraZenecom i Ujedinjenim Kraljevstvom, koje bi se mogle pretvoriti u gadan rat protiv vakcina koji bi mogao izbaciti iz korjena sve veće jedinstvo zapada.
Još veći izazov će biti postizanje ekonomskog oporavka čim se pandemija povuče. Bilo koji pogrešan korak ovdje i populisti svih vrsta mogu ponovo otkriti svoju “harizmu” .
Potom su tu i drugi takozvani "crni labudovi" koji bi se mogli pojaviti poput iznenadne migrantske krize, komešanja u NATO-u i u EU zbog Turske, neugodnosti zbog škotskog forsiranja nezavisnosti ili kako se nositi s odstupanjima od vladavine zakona Varšave i Budimpešte. Zapadna proljećna romansa mogla bi zaista kratko trajati.