Predstavnici albanske zajednice u Srbiji odlučili su da će pozvati građane da učestvuju u predstojećem popisu stanovništva, jer to vide kao šansu da se utvrdi stvaran broj Albanaca.
Posle jednogodišnjeg odlaganja zbog pandemije, u Srbiji će u oktobru biti održan popis stanovništva, domaćinstava i stanova; najobimnije statističko istraživanje, koje se sprovodi na svakih deset godina.
Prethodni popis u Srbiji, održan 2011, za razliku od drugih manjinskih zajednica, albanska je bojkotovala, jer su formulari bili štampani ćirilicom na srpskom jeziku. Kao dodatan razlog, predstavnici te zajednice su navodili i nerešene probleme i neispunjene obaveze države prema delu Srbije u kojem je ta zajednica najbrojnija.
Promene od prošlog popisa
Predstavnici opština Bujanovac, Preševo i Medveđa na jugu Srbije, lideri političkih stranaka i predstavnici Nacionalnog saveta Albanaca potpisali su 25. jula na sastanku održanom u Bujanovcu sporazum kojim su potvrdili svoj dogovor o učešću na predstojećem popisu.
Sali Salihi, šef kabineta predsednika Opštine Bujanovac Nagipa Arifija, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) da su dokument potpisali lideri svih albanskih partija. On najavljuje da će ubrzo uslediti zajednički poziv građanima albanske nacionalnosti da se odazovu pozivu popisivača.
Ragmi Mustafa, predsednik Demokratske partije Albanaca (DPA) podseća da su Albanci prošli popis bojkotovali jer su smatrali i da su prethodna dva popisa stanovništva u opštinama Bujanovac, Preševo i Medveđa, u kojima je albanska zajednica najbrojnija, bila montirana da bi se na osnovu tih podataka umanjivao broj Albanaca.
"U odnosu na popis 2011. uslovi su znatno poboljšani, tim pre što je u novim formularima i rubrika o nacionalnoj pripadnosti, formulari su dvojezični i štampani i na albanskom jeziku, što ranije nije bio slučaj", kaže Mustafa za RSE.
Takođe, dodaje, među popisivačima je veliki broj Albanaca, a na konkurs za instruktore prijavilo se dosta pripadnika albanske zajednice u Srbiji. On je dodao i da je omogućeno svim građanima da učestvuju na popisu, bez obzira da li imaju lične karte ili ne.
Mustafa dodaje da je DPA veoma zainteresovana da se utvrdi tačan broj Albanaca koji žive u opštinama Preševo, Bujanovac i Medveđa.
Brisanje iz evidencije smanjilo broj Albanaca
Prema njegovim rečima, predstojećim popisom biće obuhvaćeni i Albanci u dijaspori, kao i građani kojima je lokalna policija pasivizirala adrese mesta stanovanja ili brisala iz evidencije.
Albanci iz Preševske doline, koja obuhvata opštine gde uglavnom žive, se već neko vreme žale na nepoštovanje njihovih prava od strane srpskih zvaničnika.
Između ostalog, ukazivali su da vlasti u Srbiji vrše pasivizaciju adresa Albanaca, odnosno brisanje prebivališta za one za koje tvrde da više ne žive na tim lokacijama.
Na taj način, prema tvrdnjama kosovskih vlasti, više od 6.000Albanaca izgubilo je pravo glasa na izborima u Srbiji. Zvaničan Beograd odbacio je navode, uz tvrdnju da je terenskim proverama utvrđeno da obrisani Albanci ne žive na navedenim adresama.
Manji broj – veća diskriminacija
Ragmi Mustafa kaže da su Albanci u proteklih 11 godina bili diskriminisani zbog bojkota prošlog popisa jer su, zbog veoma malog broja popisanih Albanaca, znatno smanjena sredstva za fondove Opštine Preševo, ali i za sredstva za rad Nacionalnog saveta Albanaca.
"Svih 11 godina Republika nije povećavala transfere novca opštinama Preševo, Bujanovac i Medveđa. Uprkos stalnom rastu bruto domaćeg proizvoda ta sredstva nisu povećana ni za jedan procenat“, istakao je Mustafa.
To je, kako je ocenio, rađeno s ciljem da se ta sredina dodatno osiromaši i da se izazove još veća finansijska nesigurnost ovdašnjeg stanovništva.
Prema procenama međunarodne zajednice, u Srbiji živi oko 60 hiljada pripadnika albanske nacionalne manjine, najviše u opštinama Preševo, Bujanovac i Medveđa na jugu Srbije.
Ipak, zvanični podaci, sa popisa koji su Albanci bojkotovali, navodi da ih ima manje od šest hiljada.
Popis priprema, organizuje i realizuje Republički zavod za statistiku (RZS), koji deo poslova obavlja preko 161 popisne komisije. One su već formirane u svim opštinama, među kojima su i opštine na jugu Srbije Bujanovac, Preševo i Medveđa.
Popisne komisije imaju od tri do sedam članova, a prema informacijama iz RZS, u 74 opštine/grada sa višenacionalnim sastavom stanovništva, u saradnji sa nacionalnim savetima nacionalnih manjina imenovano je 88 članova predstavnika nacionalnih manjina.
Visar Memeti, šef kabineta predsednika Opštine Preševo Šćirima Arifija, rekao je za RSE da Opštinska popisna komisija ima pet članova od kojih su četvoro Albanci.
OEBS očekuje popis po evropskim standardima
Ambasador misije OEBS-a u Srbiji Jan Bratu, izjavio je prilikom nedavne posete Bujanovcu da će popis stanovništva u Srbiji, koji će se sprovesti u oktobru, biti potpuno u skladu sa svim evropskim standardima i da misli da neće biti razloga za bojkot od strane albanske zajednice.
Bratu je rekao da za popis neće biti potrebna dokumenta i da će i članovi porodica moći da popisivačima daju informacije o drugim članovima porodice koji u tom trenutku nisu kod kuće, tako da će i oni biti popisani.
Značaj za zajednicu i državu
Nacionalni savet Albanaca (NSA) je pre tri godine uputo pismo RSZ, Vladi, nadležnim ministarstvima i državnim institucijama i zatražio od njih da se otklone sve prepreke zbog kojih je albanska zajednica 2011. godine, bojkotovala popis.
"Uz podršku OEBS, Ministarstvo za ljudska i manjinska prava je, u koordinaciji sa nama, uspelo da obezbedi optimalne uslove kako bi i albanska zajednica bila deo popisa", kaže za RSE Ragmi Mustafi, predsednik NSA.
On kaže da je država prihvatila sve zahteve za ispravljanje nedostataka, a to su odlukom da pozovu građane na popis, potvrdili i predstavnici svih političkih partija.
Mustafi ističe da je utvrđivanje tačnog broja stanovnika albanske narodnosti u Srbiji podjednako važno i za samu zajednicu, ali i za državu Srbiju, ne samo iz političkih, već i zbog pragmatičnih razloga.
"Budžetska sredstva lokalnim samoupravama i nacionalnim savetima opredeljuju se proporcionalno brojnosti nacionalne manjine. Zbog znatno manje popisanih građana albanske narodnosti u odnosu na realno stanje, transferna sredstva su im bila umanjena za 30 do 40 odsto. Takođe i broj članova NSA smanjen je sa 29 na 15 ljudi", objašnjava Mustafi.
Tri opštine očekuju konkretne promene u finansiranju
Zbog bojkota popisa Albanaca 2011. godine, procenu broja stanovnika u tri opštine juga Srbije uradili su eksperti međunarodne zajednice, po kojoj je opština Bujanovac u godini popisa imala 38.300 stanovnika, opština Preševo 29.600 i opština Medveđa 7.442 stanovnika.
Državni organi i institucije su se u svom radu isključivo oslanjali na zvanične podatke dobijene na popisu, po kojima je u celoj Srbiji živelo tek 5.800 pripadnika albanske nacionalne manjine.
Ta vrsta principijelnosti izazivala je brojne probleme, pre svega administrativne.
Popis stanovništva, domaćinstava i stanova na teritoriji Republike Srbije biće realizovan od 1. do 31. oktobra i obaviće ga 15.000 popisivača i 2.500 instruktora.
Kujtim Sadriu, direktor nevladinog Centra za monitoring i istraživanje iz Preševa ocenjuje da su uslovi za predstojeći popis mnogo bolji nego pre 11 godina. On navodi da su pripreme transparentnije i da su Albanci uključeni u ceo proces.
"Kao što se i očekivalo, bojkota nema. Nijedna politička organizacija nije, čak ni one koje su godinama unazad bojkotovale izbore i državne institucije, ovoga puta nisu ni spomenule bojkot", kaže Sadriu za RSE.
Prema njegovim rečima, na takav stav sigurno je uticalo angažovanje OEBS-a, ali je to, pre svega, rezultat rada Ministarstva za ljudska i manjinska prava koje je prihvatilo sugestije Albanaca i otklonilo sve odredbe koje su bile sporne za njih.
"To znači da kada postoji dobra volja, svaki problem može da se reši i da se razgovorom stigne do dogovora. Država je u slučaju popisa čula i prihvatila primedbe albanske zajednice", kaže Sadriu.
On dodaje da bi to mogao da bude model za rešavanje ostalih problema, koji su od životne važnosti za sve građane Preševa, Bujanovca i Medveđe. Sagovornik RSE kaže da građani očekuju da posle popisa uslede konkretne promene u finansiranju opština Preševo, Bujanovac i Medveđa.
"Očekuje se da se u Bujanovac vrati Osnovni sud, da se poveća broj odbornika u Nacionalnom savetu, da se povećaju transferi u opštinske budžete, da ove tri opštine mogu da investiraju u ekonomski razvoj, kao i u zdravstvo, prosvetu, kulturu... Jednostavno, ono što imaju i druge opštine u Srbiji. Ni manje, ni više", kaže Sadriu.
Obrasci na 19 jezika
Na popisu stanovništva koji će se u Srbiji obaviti od 1. do 31. oktobra 2022. po prvi put će se koristiti elektronski upitnici, a preliminarni rezultati biće poznati do kraja novembra, rečeno je 19. jula na konferenciji za novinare u Republičkom zavodu za statistiku (RZS).
Popis, kako je tada rečeno, će obuhvatiti i pitanja važna za ostvarivanje prava nacionalnih manjina, i smanjenje socijalne isključenosti.
Državna sekretarka u Ministarstvu Srbije za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog, Olena Papuga, izjavila je 27. maja da su obrasci za popis stanovništva prevedeni na 19 jezika. Ona je agenciji Beta rekla i da je formirana radna grupa za obuku pripadnika nacionalnih manjina za sprovođenje procesa.
"Formirane su popisne komisije u svim opštinama koje su multikulturalne i multinacionalne", navela je Papuga i dodala da će svakoj nacionalnoj zajednici biti omogućeno da svoj popis radi na efikasan način.
Istakla je da je važno da se uradi sveobuhvatan popis pripadnika nacionalnih manjina, te da će u 74 opštine popisivači biti njihovi predstavnici.
"Finansijska politika prema nacionalnim manjinama formiraće se u zavisnosti od toga koliko će njihovih pripadnika biti na popisu. Takođe, prema popisu će biti formirani i novi nacionalni saveti", rekla je državna sekretarka.
Poslednji popis u Srbiji sproveden je 2011. godine. Tada je registrovano oko 7.2 miliona stanovnika. Međutim, prema podacima državnog Zavoda za statistiku, u 2019. godini broj je prvi put posle 53 godine pao ispod sedam miliona (6.982.604).
