Niz incidenata u Crnoj Gori, ali i promjene nekih članova kontroverznog Zakona o religijskim slobodama, navodi Stejt Department u redovnom godišnjem izvještaju Kongresa o vjerskim slobodama u svijetu za 2020. godinu.
Kada su u pitanju druge države Zapadnog Balkana, u izveštaju je, između ostalog, evidentiran napad na džamiju u Bijeljini u BiH, ispisivanje antisemitskih poruka u Novom Sadu u Srbiji, kao i pitanje izgradnje puta kod manastira Visoki Dečani na Kosovu.
U ovom redovnom godišnjem izvještaju se inače navode politike vlada koje krše vjerska uverenja i prakse vjerskih zajednica, kao i američke politike za promociju vjerskih sloboda širom svijeta.
Crna Gora
Ustav Crne Gore propisuje slobodu vjeroispovijesti, utvrđuje da ne postoji državna religija, te propisuje jednakost i slobodu za sve vjerske zajednice, navodi se u Izvještaju Stejt departmenta o vjerskim slobodama u Crnoj Gori za 2020. godinu
“Vjerske zajednice, posebno Srpska pravoslavna crkva (SPC), nastavile su da tvrde da su zakoni koji uređuju njihov pravni status neadekvatni. SPC je organizovala masovne proteste širom zemlje i molitvene marševe protiv vjerskog zakona - i posebno njegovih imovinskih odredbi – koji je stupio na snagu u januaru”, navodi se u izvještaju.
Podsjeća se da je taj zakon zahtijevao od vjerskih zajednica da dostave dokaz o vlasništvu nad određenom vjerskom imovinom ili da izgube pravo na nju. Od vjerskih zajednica se ne zahtijeva da se registruju, ali to moraju učiniti da bi posjedovale imovinu i otvorile bankovne račune.
“SPC je odbila da se registruje”, konstatuje se u izvještaju.
Dodaje se da je novoizabrani parlament 29. decembra usvojio amandmane kojima su se iz zakona uklonile stavke da vjerske zajednice moraju imati dokaze o vlasništvu nad imovinom, i izmijenila odredba da se postojeće vjerske zajednice moraju registrovati kako bi stekle pravni status.
Tokom 2020, piše u dokumentu, vlasti su u više navrata hapsile i zadržavale sveštenstvo SPC zbog, kako je obrazloženo, kršenja zdravstvenih mjera za sprječavanje širenja epidemije COVID-19.
Među događajima koji se taksativno nabrajaju u izvještaju je i da su SPC i Crnogorska pravoslavna crkva (CPC) nastavile da osporavaju vlasništvo nad 750 pravoslavnih lokaliteta, da je SPC tvrdila kako Ministarstvo unutrašnjih poslova odbija da izda vize njihovim sveštenicima, te da je javnost osudila potez učiteljice iz Bara koja je pozvala učenike da molitvu u crkvi SPC.
Nakon parlamentarnih izbora u avgustu, dalje se navodi, zabilježeni su slučajevi nasilja nad vjerskim zajednicama, uključujući razbijanje prozora na objektima Islamske zajednice Crne Gore i napad na dom člana Islamske zajednice, te prijeteće poruke i djela zastrašivanja usmjerena na Bošnjake i Muslimane u Pljevljima i drugim gradovima.
Dodaje se da je nakon kritike zbog sporog napretka u istrazi tih slučajeva, policija uhapsila tri osumnjičena za pisanje antibošnjačkih grafita u napadima na Pljevlja 30. oktobra.
Američka vlada procenjuje da Crna Gora ima oko 610.000 stanovnika, a prema popisu iz 2011. godine, približno 72 procenta su pravoslavci, koji uglavnom pripadaju SPC ili MPC, iako popis ne razlikuje pravoslavne grupe.
Prema podacima nevladine organizacije Centar za demokratiju i ljudska prava (CEDEM) za 2020. godinu, procenjuje se da približno 90 procenata pravoslavnog stanovništva pripada SPC, dok MPC čini preostalih 10 procenata.
Prema poslednjem popisu stanovništva, 19,1 posto stanovništva se izjasnilo kao muslimani, 3,4 posto rimokatolici i 1,2 posto ateista.
U Izvještaju Stejt departmenta se konstatuje da postoji snažna korelacija između etničke pripadnosti i religije: etnički Crnogorci i etnički Srbi su pretežno povezani sa pravoslavljem, etnički Albanci sa islamom ili katoličanstvom, a etnički Hrvati sa katoličkom crkvom.
Bosna i Hercegovina
Ustavi Bosne i Hercegovine (BiH) i oba entiteta u zemlji - Federacije BiH (Federacija) i Republike Srpske (RS) – obezbjeđuju slobodu vjerske misli i prakse, zabranjuju vjersku diskriminaciju i dozvoljavaju registrovanim vjerskim organizacijama da slobodno posluju, navodi se u godišnjem izvještaju Stejt departmenta o vjerskim slobodama u BiH za 2020.godinu..
Ustav Federacije proglašava religiju „vitalnim nacionalnim interesom“ konstitutivnih naroda, a Ustav RS uspostavlja SPC kao „crkvu srpskog naroda i drugih ljudi pravoslavne vjeroispovesti“, podsjeća se u izvještaju.
Ustav BiH zadržava sve pozicije u Predsjedništvu, jednom domu parlamenta i određenim drugim vladinim kancelarijama za članove tri glavne etničke grupe - Srbe, Hrvate i Bošnjake - koji su pretežno pripadnici SPC, rimokatolici i muslimani.
“Vlada ponovo nije ispoštovala odluku Evropskog suda za ljudska prava kojom se od nje traži da otvori ove pozicije drugim manjinama”, konstatuje se u dokumentu.
Dalje se navodi da nijedna muslimanska grupa ne može zakonski registrovati ili otvoriti džamiju bez odobrenja Islamske zajednice, da je Ministarstvo za ljudska prava postiglo mali napredak u koordinaciji protiv kršenja vjerskih sloboda, kao i za izradu predloga o regulisanju penzija i naknada zdravstvenog osiguranja vjerskih radnika. Dodaje se i da Predsjedništvo ponovo nije odobrilo ranije pregovarani sporazum kojim bi se muslimanskim radnicima obezbijedio vjerski prostor.
Međureligijsko vijeće je zabilježilo 14 akata vandalizma protiv vjerskih objekata, uključujući jedan pucanje na krst, ali smatraju da je broj stvarnih incidenata vjerovatno mnogo veći.
Među primjerima napada na vjerske objekte, u izvještaju se pominje da su vandali oštetili džamiju Sultan Sulaiman Atik u Bijeljini, nacionalni spomenik; pravoslavna crkva Svetog Save u Blažuju kod Sarajeva više puta je bila vandalizovana, a takođe i nekoliko katoličkih spomenika i kapela.
U izvještaju piše i da je nešto više od dvije trećine ispitanika u avgustovskom istraživanju podržalo održavanje vjerskog obrazovanja u školama.
Srbija
U godišnjem Izveštaju Stejt departmenta o stanju vjerskih sloboda u Srbiji za 2020.godinu se konstatuje da je Vlada nastavila vraćanje imovine oduzete tokom holokausta i nakon Drugog svjetskog rata, da je tokom pandemije zabilježen porast antisemitizma na društvenim mrežama, a da netradicionalne vjerske grupe i dalje nailazile na nerazumijevanje.
U februaru su zabilježene antisemitske poruke i nacistički grafiti na više zgrada u Novom Sadu. Zvaničnici jevrejske zajednice u Srbiji su izvijestili o rastu antisemitizma na društvenim mrežama, a prema izveštaju Agencije EU za osnovna prava, objavljenom u septembru, u Srbiji je od 2009. i 2019. godine bilo 30 antisemitskih incidenata, od kojih je 11 rezultiralo krivičnim prijavama, piše u izvještaju.
Navodi se i da su Makedonska i Crnogorska pravoslavna crkva ostale neregistrovane.
Čelnici dvije islamske zajednice u Srbiji naveli su da je to što nijedna od njih nema ovlašćenja da u razgovorima s Vladom zastupa cijelu muslimansku zajednicu, otežalo koordinaciju zahtjeva za vraćanje imovine i organizaciju religijskih školskih programa.
U dokumentu se podsjeća da su posredstvom Bijele kuće, čelnici Kosova i Srbije potpisali 4. septembra u Vašingtonu niz obaveza i o tome da će štititi i promovisati slobodu vjeroispovesti, obnoviti međuvjersku komunikaciju, zaštititi vjerske lokalitete, sprovesti sudske odluke o SPC i nastaviti restituciju jevrejske imovine bez nasljednika iz vremena holokausta.
Kosovo
Zakon na Kosovu ne omogućava da vjerske grupe steknu pravni status, navodi se u godišnjem izvještaju Stejt departmenta o religijskim slobodama na Kosovu u 2020.
“U septembru je kabinet odobrio amandmane koji će vjerskim grupama omogućiti takav status i omogućiti im da posluju i ostvare određene poreske olakšice, ali parlament nije postupio po njima zbog nedostatka kvoruma potrebnog za donošenje zakona”, navodi se u izvještaju.
SPC je navela da manjak komunikacije sa nekim opštinskim vlastima sprječava njihovim hodočasnicima slobodan pristup nekim hramovima i grobljima SPC na Kosovu. Dodaju i da Vlada Kosova nije u potpunosti sprovela Zakon o specijalno zaštićenim zonama (SZZ), te da nije spriječila izgradnju puta u SZZ manastira Visoki Dečani.
Vlada je u avgustu zaustavila radove u SZZ nakon prigovora medjunarodne zajednice, a Kosovski savjet za sprovodjenje i nadgledanje, u čijem sastavu je i SPC, odlučio je u novembru o rehabilitaciji puta u skladu sa zakonom, navodi dokument.
Takođe, lokalne i centralne vlasti nastavile su da ignorišu odluku suda iz 2016. godine o vlasništvu SPC na nekoliko zemljišnih parcela pored manastira Visoki Dečani.
Prema navodima Islamske zajednice Kosova (IZK), osnovne škole u više slučajeva nisu dozvolile muslimanskim učenicama da pohađaju nastavu u vjerskoj odjeći.
Policija je saopštila da je tokom 2020. godine primila prijave o 57 incidenata uperenih na vjerske objekte ili groblja. Većina incidenata je klasifikovano kao kradju, i bila je usmjerena na lokalitete muslimanske zajednice, iako je nekoliko uključivalo imovinu SPC i Katoličke crkve na Kosovu, podaci su iz izvještaja.
Po navodima SPC, mnogi incidenti koji uključuju njihove vjerske lokalitete su povezani sa srpskom etničkom pripadnošću i vjeroispovješću.
Zvaničnici Ambasade SAD u Prištini nastavili su da podstiču Vladu Kosova da usvoji amandmane kojima se verskim grupama dozvoljava sticanje pravnog statusa, sprovodjenje mehanizama za zaštitu slobode vjeroispovesti, te sprovodjenje zakona i sudskih odluka koje se odnose na vjerske lokalitete SPC i rješavanje imovinskih sporova, zaključuje se u izveštaju.
