Vlada Federacije Bosne i Hercegovine po drugi put je za vršioce dužnosti članova Nadzornog odbora Razvojne banke FBiH (NO RB FBiH) imenovala iste osobe, iako to po zakonu nije moguće, upozorio je Transparency International Bosne i Hercegovine.
U Nadzorni odbor privremeno su imenovani Igor Živko, Almir Zulić, Amir Avdić, Mehmedalija Hadžović, Adisa Omerbegović-Arapović Omerbegović, Božo Vukoja i Zvonko Landeka.
Njima je 12. maja Vlada Federacije Bosne i Hercegovine produžila mandat, iako Zakon o ministarskim, vladinim i drugim imenovanjima Federacije Bosne i Hercegovine propisuje da se ova imenovanja vrše na period od tri mjeseca i ne smiju se ponavljati.
Imenovanja su trebala da traju do okončanja konkursne procedure, kako to stoji u odluci koju je 16. januara 2020. godine, u svojstvu predsjednika Skupštine Razvojne banke Federacije Bosne i Hercegovine, potpisao premijer Federacije BiH Fadil Novalić.
Skupština Banke prethodno je opozvala članove Nadzornog odbora, a u odluci je navela da je to „u cilju osiguravanja nesmetanog rada i funkcionisanja Banke.“
U Nadzorni odbor tada su postavljene, upozorava Transparency International Bosne i Hercegovine, i osobe koje se nalaze u vrhu političkih stranaka, mada prema članu 11 Zakona o Razvojnoj banci „predsjednik i članovi Nadzornog odbora ne mogu vršiti stranačke dužnosti u političkoj stranci“.
„Dakle, svjesno su izabrani ljudi koji imaju nespojivost sa stranačkim funkcijama i Vlada im je ponovo obnovila mandat, bez obzira i na sva upozorenja“, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) izvršna direktorica Transparency Internationala Bosne i Hercegovine Ivana Korajlić.
Među stranačkim zvaničnicima koji su imenovani na poziciju navedenim u upozorenju Transparency Internationala je i Adisa Omerbegović – Arapović. Za nju je rečeno da obavlja dužnost potpredsjednice Saveza za bolju budućnost.
No, prema dokumentu koji je Savez za bolju budućnost dostavio Radiju Slobodna Evropa, a koji je potvrdila i Adisa Omerbegović – Arapović, ona ne obavlja nikakvu funkciju u stranci.
Sve njene funkcije prestale su 15. januara 2020. godine, dan prije nego što je Skupština Razvojne banke Federacije Bosne i Hercegovine prvi put imenovala v.d. članove Nadzornog odbora.
Iz Demokratske fronte za Radio Slobodna Evropa je potvrđeno da Almir Zulić, također, imenovan u Nadzorni odbor Razvojne banke Federacije BiH, i dalje obnaša funkciju člana Glavnog odbora te stranke.
Ko upravlja Razvojnom bankom
Jedna od specifičnosti kada su u pitanju imenovanja u Razvojnoj Banci Federacije Bosne i Hercegovine je i to što Agencija za bankarstvo Federacije Bosne i Hercegovine, koja, inače, daje licence za članove nadzornih odbora banaka, nema zakonska ovlaštenja da to radi jedino za Razvojnu banku Federacije Bosne i Hercegovine, što je potvrdio i direktor Agencije Jasmin Mahmuzić.
Također, iz upravljanja Razvojnom bankom potpuno je isključen Parlament Federacije Bosne i Hercegovine, a sva imenovanja od Nadzornog odbora do Uprave, ima Skupština banke u kojoj su članovi Vlade Federacije Bosne i Hercegovine.
Na upit Radija Slobodna Evropa kabinetu premijera Federacije Bosne i Hercegovine Fadila Novalića, koji je i predsjednik Skupštine banke, da se očituje o reimenovanju članova Nadzornog odbora, odgovor nije stigao.
Ivana Korajlić iz Transparensy international BiH podsjeća i da Razvojnu banku Federacije BiH već godinama prate brojne afere, politička imenovanja, sporna raspodjela sredstava. Slično je, ocjenjuje, i u Investiciono - razvojnoj banci Republike Srpske.
„Da ne govorim o tome da i druge članove Nadzornog odbora vuku afere od ranije u vezi i sa raspodjelom kredita. Jednom od članova je dat direktno kredit koji nikada nije vratio, bilo je nenaplativo i bio je pod istragama. Čak se dovodio u vezu u onom snimku poznatom kao afera 'potkivanje' gdje se upravo procesuiranje njegovog slučaja spominjalo“, pojašnjava Korajlić.
Kako razvojne banke u oba entiteta daju kredite
Da se po stranačkoj liniji i stranački podobnim kadrovima i njihovim kompanijama daju krediti Razvojne banke Federacije Bosne i Hercegovine, potvrdio je i nekadašnji direktor te banke Ramiz Džaferović. U saslušanju pred Istražnom komisijom Zastupničkog doma Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine 2013. godine, Džaferović je naveo kako su od maja do novembra 2012. godine na Upravu i njega direktno vršeni pritisci da se određenim pravnim licima odobre kreditna sredstva u ukupnom iznosu od oko 24 miljuna eura.
Uz ostale, naveo je firmu Lijanovići u to vrijeme aktuelnog ministra poljoprivrede Jerka Ivankovića, kazavši i kako je pritisak na njega vršio i tadašnji predsjednik Federacije BiH Živko Budimir zahtijevajući sredstva za kompaniju iz Viteza.
Povoljne kredite, od 10 milijuna eura, kako je tvrdio Džaferović, tražio je i tadašnji federalni ministar raseljenih osoba i izbjeglica Adil Osmanović za sarajevski „Klas“ u vlasništvu porodice Selimović, te kredite za Face televiziju. Svi prozvani su tada negirali krivicu.
Predsjednik Istražne komisije u to vrijeme bio je zastupnik Socijaldemokratske partije Bosne i Hercegovine, Elvir Karajbić.
„To je bilo u periodu 2010-2014. godina i tada je i sam direktor progovorio o pritiscima koje ima od strane svojih nadređenih, od strane političke opcije i priznao je da je ispunjavao želje svojih stranačkih šefova. Tu je jasno opisano koji su to krediti bili. Imate veliki broj kredita koji su nenaplativi od strane Razvojne banke, a gdje su u pitanju veliki iznosi, a niko nije odgovarao“, govori Karajbić za Radio Slobodna Evropa.
Kaže i da nije iznenađen imenovanjima jer, navodi „moraju raditi po nalozima svojih stranačkih šefova kako bi se formirao adekvatan kreditni odbor koji će davati sredstva Razvojne banke onima kojima kažu predsjednici tih političkih opcija“.
Slična situacija sa dodjelom kredita politički podobnima, a koji ne mogu biti naplaćeni, godinama je trajala i u Republici Srpskoj, podsjeća i izvršna direktorica Transparency Internationala Bosne i Hercegovine Ivana Korajlić.
Posljednji je primjer, na koji je ukazala ova institucija, i imenovanje v.d. direktora Investiciono-razvojne banke Republike Srpske (IRB RS) Dražena Vrhovca.
„Sad imamo situaciju da je direktor Investiciono razvojne banke RS ujedno i narodni poslanik, a ujedno ima i funkciju u SNSD-u. Dakle, radi se i o kršenju Zakona o sukobu interesa, Zakona o IRB-u i slično, mi smo takođe reagovali na to, obraćali se, međutim, apsolutno nema spremnosti da se ispoštuje zakon. Sa druge strane, Komisija za sukob interesa ne smatra da su v.d. direktori pravi direktori i to se dešava, evo, već nekoliko godina, a taj se institut imenovanja upravo zbog toga i zloupotrebljava“, navodi Korajlić za RSE.
Stranka umjesto menadžmenta
Urednik portala capital.ba Siniša Vukelić ističe da, bez obzira što je vršilac dužnosti, Vrhovac ima ista ovlaštenja kao i direktor sa punim mandatom.
„On je u statusu vršioca dužnosti, ali to ga ne sprečava na bilo koji način u obavljanju te dužnosti, kao da je i punopravno imenovan“, navodi Vukelić.
Dražen Vrhovac je na čelnom mjestu Investiciono-razvojne banke naslijedio Snežanu Vujnić koja se, sa još 15 osoba tereti u optužnici koju je sud Bosne i Hercegovine potvrdio u martu 2017. godine za finansijski kriminal u kojem je, odobravanjem višemilionskih kredita bez adekvatnih sredstava osiguranja, finansijski uništena Bobar banka. Načinjena šteta građanima, preduzećima i pravnim subjektima veća od 122 miliona maraka (61 milion evra).
„Za vrijeme mandata prethodne direktorice skoro svakodnevno su izbijale afere. Pored njenog hapšenja i procesa koji se vodi pred sudom, tu je bilo niz vrlo diskutabilnih odluka o dodjelama kredita, posebno preko direktnih plasmana povlaštenim firmama. Mnogi krediti koje je IRB dala, nisu u mogućnosti da se naplate, tako da je dobro što su ukinuti direktni plasmani. Pod pritiskom MMF-a i prethodnog angažmana kojeg je imala Bosna i Hercegovina, neke značajne stvari su vrlo dobro urađene. Ukinuta je mogućnost da IRB daje direktne plasmane privredi i pravnim subjektima, a druga stvar je što je iz takozvanog velikog odbora uklonjena izvršna vlast, odnosno direktno ministri koji su odlučivali direktno oko plasmana, što nije njihova uloga“, rekao je Vukelić.
Među aferama sumnjivih direktnih plasmana kredita, u sjećanju je ostalo kako je 2008. godine tri miliona maraka (milion i po evra) dodijeljeno firmi čiji je suvlasnik sin tadašnjeg premijera Republike Srpske, a danas člana Predsjedništva Bosne i Hercegovine Milorad Dodik.
Prema ocjeni Žarka Papića, direktora Inicijative za bolju i humaniju inkluziju, razvojne banke u oba bosanskohercegovačka entiteta ne odgovaraju ni svojoj svrsi ni funkciji. Umjesto toga su se, kaže on „pretvorile u vreće novca kojima se pokrivaju gubici propalih državnih preduzeća“.
Da bi to bilo moguće, Papić kaže da banke moraju biti pod apsolutnom političkom kontrolom.
„Ranije je bila relativno direktna, a sada postaje bukvalno direktna, obzirom da je otvoren proces da ljudi sa političkim funkcijama, mimo svih zakonskih i ustavnih propisa, bivaju birani u menadžment razvojnih banaka“, naglašava Papić.
Posljedica je, zaključuje Papić, da uskoro neće biti potrebni menadžmenti razvojnih banaka pošto će tu funkciju preuzeti stranački podobni.
