Dostupni linkovi

Sjećanje na budućnost


Kemal Kurspahić
Kemal Kurspahić

Sve dok je neki kolektivni zadati “patriotizam” važniji od svekolikih ljudskih prava i medijskih sloboda, Evropa će za nas koji smo već bili odrasli kasnih osamdesetih biti sjećanje na neku poželjnu – ali još podaleku budućnost – onih koji su na Balkanu rođeni ili odrastali nakon nas: bez uspomene o tome kako je nekada bilo i bolje.

Razmišljajući ovih dana nekim privatnim povodom o porodičnom izletu iz Sarajeva u Austriju prije gotovo dvije decenije – tamo negdje prevratničke 1989. – doživljavam neku sasvim ličnu verziju “povratka u budućnost”: naime, razmišljam o ironiji našeg vremena u kojoj bratski narodi i narodnosti među kojima smo odrastali kolektivno teže da stignu tamo gdje su bili prije pune dvije decenije a niko im ne može obećati da će tamo i stići ni za idućih deset godina.

Te 1989, za razliku od istočnoevropskih naroda – Čeha i Slovaka, Mađara i Poljaka, Bugara i Rumuna – već smo imali svoj “šengenski pasoš” i svoj “euro”: bez ikakvih formalnosti smo prelazili granice a dinar iz tog vremena Ante Markovića vrijedio je u austrijskom isto koliko i u sarajevskom restoranu ili dućanu.

“Evropa” je u našem balkanskom doživljaju u protekle dvije decenije postala šifra koja simbolizuje svu dramu raspada Jugoslavije: krajem osamdesetih bili smo dio Evrope dok je njen istok još bio iza ideološke “sovjetske zavjese”; kad su te zemlje s padom berlinskog zida požurile u zagrljaj Evrope, mi smo to gledali kao njihovu zakasnjelu sreću – priču koja se nas tek marginalno tiče – i nismo primijetili kako je to zapravo istorijska raskrsnica s koje će zemlje koje su zaostajale iza nas krenuti u susret evropskoj budućnosti ostavljajući nas danas bar deceniju-dvije iza njih; u evropskoj čekaonici s ideologijom i ličnostima koje zrače sumnjom želimo li uopšte i da uđemo u taj klub.

Najnoviji povod za ova razmišljanja su predsjednički izbori idućeg vikenda u Srbiji. Čitam s nevjericom intervju kandidata Srpske radikalne stranke u kojem Boga moli da njegov protivnik – predstavnik Demokratske stranke i sadašnji predsjednik Srbije – prije druge runde predsjedničkih izbora potpiše Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju s Evropskom Unijom jer će on tada “u roku od jednog dana” dokazati kako taj sporazum znači gubitak Kosova! Ta logika odslikava u samo jednoj rečenici sve razloge zašto smo dvije decenije nakon istorijskog uklanjanja zida i zavjese koji su dijelili prosperitetnu Evropu od njenog siromašnijeg susjedstva tu gdje jesmo: iza zida i zavjese dubokog nesporazuma sa svim što danas jeste evropsko u svom novom i bogatijem značenju. Da i danas – kad su Mađari i Česi, Slovaci i Slovenci, pa odnedavno i Bugari i Rumuni dio priče o Evropi cjelovitoj i slobodnoj a mi u njenoj čekaonici – neko sasvim ozbiljno govori o tome kako je približavanje Evropi nešto najgore što bi se moglo desiti njegovom izbornom protivniku simptom je ozbiljnog nesporazuma s vremenom. Dokazivati uz to kako je približavanje Evropi put i uzrok gubitka Kosova samo je proziran pokušaj da se vlastiti grijeh prišije drugome: ako svijet Srbiji idućih nedjelja zaista kaže da jeste izgubila Kosovo to, naravno, neće biti zbog njenih evropskih aspiracija već upravo zbog antievropske politike grubog kršenja ljudskih i manjinskih prava, državne prisile i progona, odbijanja – a ne prihvatanja – evropskih i svjetskih normi i standarda, a tu politiku za svakoga ko nije intelektualno podlegao agresivnoj medijskoj promociji jeftinog patriotizma prije simbolizuju šešeljevski nego usamljeni proevropski glasovi iz Srbije.

Istu težinu, busanja u prsa u korist vlastite štete, imaju i ucjene tipa “nećemo u Evropu ako ne bude po našem”. Evropa je danas pored ostalog način života, zajednica 27 država koje su prihvatile i zajednički “kućni red”, i – bar u toj zajedničkoj kući – ona je ta koja utvrđuje pravila ponašanja a ne oni koji tek traže da budu pripušteni u tu porodicu. Vjerovati odnekud da se u Evropu može i ako nastavimo jatakovati sa međunarodno najtraženijim ratnim zločincima ili da ćemo biti prihvaćeni prije nego što, kao političari-novinari-javnost, odbacimo zauvijek ideologiju koja još grmi u vidu morbidnih povika “nož-žica-Srebrenica” duboka je etička zabluda i provalija koja samo odgađa evropsku budućnost.

Slične efekte – odgađanja pripadanja Evropi – imaju i povremene manifestacije islamističkog radikalizma u Bosni i Hercegovini. Kad, recimo, povodom objavljivanja karikatura uvredljivih za muslimanske vjernike u nama potpuno nepoznatom danskom dnevniku i na ulice Sarajeva iziđu uvrijeđeni likovi preslikani iz nama dalekih podneblja i kad uz to pale zastave više evropskih država, Evropa ne može a da se ne pita šta će joj u njenom šengenski zaštićenom svijetu još i ta civilizacijski zapuštena rulja što se potpaljuje na novinske karikature ili uopšte “uvredljive iskaze” zbog kojih se onima koji drugačije misle ili govore prijeti i smrću.

Sumnja postaje utoliko dublja i institucionalnija kad još i bosanski ambasador u Danskoj, sa delegacijom ambasadora islamskih zemalja, odlazi da uloži službeni protest – zbog karikatura – vladi države u kojoj bi trebalo da zastupa bosanskohercegovačke interese, ne znajući da je sloboda štampe jedna od vrijednosti kojima se mjeri podobnost za pripadanje Evropi, u kojoj se na iritirajuće iskaze u štampi reaguje pismima čitalaca a ne diplomatskim notama.

Od tih ideala, slobodnog javnog dijaloga, podaleko smo još i u Hrvatskoj koja danas jeste bliža Evropi i od BiH i od Srbije. Njeni mediji jesu napredovali brže od susjednih, njihova televizija je profesionalnija i raznovrsnija, ali bilo je dovoljno da – punih šest godina poslije Tuđmana – urednik najuvaženijeg neđeljnog TV programa, Latinice, u decembru 2005. posveti emisiju kritičkom preispitivanju Tuđmanove ostavštine pa da se pokaže koliko se i tamo još daleko od evropskih standarda: poskočile su udruge dragovoljaca domovinskog rata, u Saboru je emisija nazvana povijesnom krivotvorinom i blasfemijom, zatraženo je očitovanje prvog čovjeka HRT-a, više urednika je kažnjeno a emisija privremeno skinuta s ekrana.

Sve dok je tako, dok je neki kolektivni zadati “patriotizam” važniji od svekolikih ljudskih prava i medijskih sloboda, Evropa će za nas koji smo već bili odrasli kasnih osamdesetih biti sjećanje na neku poželjnu – ali još podaleku budućnost – onih koji su na Balkanu rođeni ili odrastali nakon nas: bez uspomene o tome kako je nekada bilo i bolje.

XS
SM
MD
LG