Početkom avgusta u domaćoj i međunarodnoj javnosti ponovo se govorilo o Sarajevskoj Hagadi: ovog puta povod je bilo otvaranje za javnost posebno uređenog prostora u zgradi Zemaljskog muzeja u Sarajevu u kojoj je ova rijetka knjiga nakon putovanja dugog više od 500 godina našla dostojno trajno utočište. Od nastanka u srednjevjekovnoj Španiji, ova knjiga jedinstvene ljepote dijelila je sudbinu sefardskih Jevreja i sa njima prošla istorijski put od inkvizicije i progona iz Španije; višestoljetnog utkivanja jevrejskog doprinosa u tapiseriju sarajevskog etničkog, religijskog, kulturnog i ekonomskog bogatstva različitosti; stradanja u godinama holokausta u kojima je u nacističko-ustaškim progonima i logorima zauvijek nestalo i hiljade sarajevskih Jevreja; poratne obnove u kojoj su sarajevski Jevreji dali svestran ključni doprinos; do nastojanja da se - i tokom troipogodišnje opsade i ubijanja Sarajeva devedesetih - sačuva i Hagada i gradska jevrejska zajednica koja danas broji oko 700 pripadnika. O brizi Sarajeva za očuvanje Hagade i u drugom svjetskom i u ovom nedavnom ratu devedesetih ispisane su čitave knjige ali mene nekako najdublje fascinira njena najživotnija povezanost sa opstajanjem jevrejske zajednice u godinama istorijskih kataklizmi.
Tokom rata devedesetih ta zajednica je obilježila 500. godišnjicu progona iz Španije i nalaženja vlastitog mjesta u Sarajevu. Bio sam počašćen pozivom na tradicionalni Sedar objed u jevrejskoj opštini u opsjednutom gradu 1992. za koji je jevrejska zajednica nekako našla sve uobičajene sastojke, uključujući ikošer vino, i na koji su osim Sarajlija svih nacionalnosti došli i uvaženi gosti poput američke spisateljice Susan Sontag i drugih. Tog prvog ratnog ljeta bio sam pozvan i da u prostorijama Kamernog teatra predstavim posebno izdanje glasnika jevrejske zajednice (Jewish Herald) i tada sam, na svečanosti u prisustvu desetina zvanica, posebno zapazio kako u rubrici o vjenčanim i novorođenim u jevrejskoj zajednici u opkoljenom Sarajevu, vidim i obećanje njenog budućeg opstajanja u gradu u čiji su život sarajevski Jevreji stotinama godina ugrađivali nezamjenjive doprinose.
Sa iskustvom holokausta bilo je sasvim razumljivo što je ta zajednica tokom ubijanja Sarajeva tražila načina da najranjivije iz svojih redova skloni na sigurno, pa su mnogi konvojima i odlazili iz Sarajeva, ali su uvijek u njima nalazili mjesta i za komšije i prijatelje. U gradu je i tokom najtežih dana opsade djelovalo i Jevrejsko kulturno-prosvjetno i humanitarno društvo La Benevolencija koje je i ponešto od najpotrebnijih lijekova unesenih u grad dijelilo s onima kojima su bili najpotrebniji.
U ratnom iskustvu Sarajeva i Bosne i Hercegovine dosta se zna o tome koliko su svojim svjedočenjima o prirodi i razmjerama zločina nad Bosnom njenom opstanku doprinijeli i neki međunarodno poznati autori jevrejskog porijekla. Manje se, međutim, zna sa koliko su saosjećajnosti Jevreji u svijetu - i posebno u Americi - nastojali da pomognu da se teror nad Bosnom zaustavi.
Imao sam priliku da to njihovo saosjećanje neposredno osjetim u povremenim izlascima iz ratnog Sarajeva na konferencije ili skupove na kojima je ukazivana počast ratnom "Oslobođenju". Pored ostalog - nakon jednog mog televizijskog intervjua, pozvao me na razgovor Senator Carl Levin, inače predsjedavajući senatskog komiteta za oružane snage, a zatim sam pozvan i da govorim na vjerskoj službi u njujorškoj sinagogi u čijoj je brojnoj kongregaciji i senatorova porodica: Levin me u toj prilici lično predstavio a nakon mog obraćanja služba je završena tako što su stotine prisutnih ustale i pjevale neslužbenu protetsnu himnu pokreta za ljudska prava "Prevazići ćemo" (We Shall Overcome). Na ručku nakon službe u sinagogi upoznao sam desetinu njujorških aktivista, povezanih zajedničkim uznemirenjm zbog Bosne, koji su djelovali pod nazivom JACOB (Jewish Ad Hoc Committe on Bosnia). Oni su me pozvali da zajedno s njima posjetim njihovog kongresmena Jerrolda Naglera: bukvalno su ga pritisnuli uz zid zahtjevajući da u Kongresu upriliči prikazivanje dokumentarca o stradanju Bosne i da podrži rezoluciju o obustavi ubijanja.
U ratnim posjetama Americi upoznao sam i mlade, okupljene u organizaciju SAGE (Students against Genocide) čiji je jedan od organizatora bila tada studentkinja medicine na Stanfordu a danas uvaženi doktor i autor, ovogodišnji dobitnik Pulitzerove nagrade, Sheri Fink: njihova zajednička briga bila je opstanak Bosne i Hercegovine.
To saosjećanje inspirisalo je i programe u vašingtonskom Muzeju holokausta, poput izložbe "Lica tuge" o progonima na Balkanu 1994. - na koju sam pozvan kao počasni govornik - do tekuće izložbe o genocidu u Srebrenici i akademskih rasprava čiji je cilj razumijevanje i sprečavanje genocida u našem vremenu.
U tom savremenom kontekstu razmišljam i o petstogodišnjoj istoriji Sarajevske Hagade: ona jeste dragocjen istorijski dokument ali je prije svega i prijeko potrebno podsjećanje na istorijsku obavezu Sarajeva prema vlastitoj prošlosti i budućnosti da se prema jevrejskoj i svakoj drugoj manjinskoj zajednici odnosi s ljubavlju i poštovanjem kako bi obnavljalo i obogaćivalo tradiciju i kulturu višestoljetne evropske prijestonice tolerancije.
Tokom rata devedesetih ta zajednica je obilježila 500. godišnjicu progona iz Španije i nalaženja vlastitog mjesta u Sarajevu. Bio sam počašćen pozivom na tradicionalni Sedar objed u jevrejskoj opštini u opsjednutom gradu 1992. za koji je jevrejska zajednica nekako našla sve uobičajene sastojke, uključujući i
U ratnom iskustvu BiH dosta se zna o tome koliko su svojim svjedočenjima o prirodi i razmjerama zločina nad Bosnom njenom opstanku doprinijeli i neki međunarodno poznati autori jevrejskog porijekla. Manje se, međutim, zna sa koliko su saosjećajnosti Jevreji u svijetu - i posebno u Americi - nastojali da pomognu da se teror nad Bosnom zaustavi
Sa iskustvom holokausta bilo je sasvim razumljivo što je ta zajednica tokom ubijanja Sarajeva tražila načina da najranjivije iz svojih redova skloni na sigurno, pa su mnogi konvojima i odlazili iz Sarajeva, ali su uvijek u njima nalazili mjesta i za komšije i prijatelje. U gradu je i tokom najtežih dana opsade djelovalo i Jevrejsko kulturno-prosvjetno i humanitarno društvo La Benevolencija koje je i ponešto od najpotrebnijih lijekova unesenih u grad dijelilo s onima kojima su bili najpotrebniji.
U ratnom iskustvu Sarajeva i Bosne i Hercegovine dosta se zna o tome koliko su svojim svjedočenjima o prirodi i razmjerama zločina nad Bosnom njenom opstanku doprinijeli i neki međunarodno poznati autori jevrejskog porijekla. Manje se, međutim, zna sa koliko su saosjećajnosti Jevreji u svijetu - i posebno u Americi - nastojali da pomognu da se teror nad Bosnom zaustavi.
Imao sam priliku da to njihovo saosjećanje neposredno osjetim u povremenim izlascima iz ratnog Sarajeva na konferencije ili skupove na kojima je ukazivana počast ratnom "Oslobođenju". Pored ostalog - nakon jednog mog televizijskog intervjua, pozvao me na razgovor Senator Carl Levin, inače predsjedavajući senatskog komiteta za oružane snage, a zatim sam pozvan i da govorim na vjerskoj službi u njujorškoj sinagogi u čijoj je brojnoj kongregaciji i senatorova porodica: Levin me u toj prilici lično predstavio a nakon mog obraćanja služba je završena tako što su stotine prisutnih ustale i pjevale neslužbenu protetsnu himnu pokreta za ljudska prava "Prevazići ćemo" (We Shall Overcome). Na ručku nakon službe u sinagogi upoznao sam desetinu njujorških aktivista, povezanih zajedničkim uznemirenjm zbog Bosne, koji su djelovali pod nazivom JACOB (Jewish Ad Hoc Committe on Bosnia). Oni su me pozvali da zajedno s njima posjetim njihovog kongresmena Jerrolda Naglera: bukvalno su ga pritisnuli uz zid zahtjevajući da u Kongresu upriliči prikazivanje dokumentarca o stradanju Bosne i da podrži rezoluciju o obustavi ubijanja.
U ratnim posjetama Americi upoznao sam i mlade, okupljene u organizaciju SAGE (Students against Genocide) čiji je jedan od organizatora bila tada studentkinja medicine na Stanfordu a danas uvaženi doktor i autor, ovogodišnji dobitnik Pulitzerove nagrade, Sheri Fink: njihova zajednička briga bila je opstanak Bosne i Hercegovine.
To saosjećanje inspirisalo je i programe u vašingtonskom Muzeju holokausta, poput izložbe "Lica tuge" o progonima na Balkanu 1994. - na koju sam pozvan kao počasni govornik - do tekuće izložbe o genocidu u Srebrenici i akademskih rasprava čiji je cilj razumijevanje i sprečavanje genocida u našem vremenu.
U tom savremenom kontekstu razmišljam i o petstogodišnjoj istoriji Sarajevske Hagade: ona jeste dragocjen istorijski dokument ali je prije svega i prijeko potrebno podsjećanje na istorijsku obavezu Sarajeva prema vlastitoj prošlosti i budućnosti da se prema jevrejskoj i svakoj drugoj manjinskoj zajednici odnosi s ljubavlju i poštovanjem kako bi obnavljalo i obogaćivalo tradiciju i kulturu višestoljetne evropske prijestonice tolerancije.
