Dok Srpska pravoslavna crkva hram Hristovog vaskrsenja u Podgorici, koji će u ponedjeljak biti osveštan, doživljava kao arhitektonski biser koji je u graditeljskom smislu sinteza cjelokupnog hrišćanskog nasljedja, pojedini istoričari umjetnosti i arhitekte govore kako hram nema puno veze sa onim što je kulturno-istorijsko nasljeđe Crne Gore u sakralnoj gradnji, a koju je karakterisala jednostavnost i odsustvo raskoši.
U Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori od početka radova na podgoričkom hramu Hristovog vaskrsenja prije 20 godina, najavljivali su kako će to biti najveća pravoslavna bogomolja u ovom dijelu Evrope i po svojoj visini i monumentalnosti najveća u Crnoj Gori, čiju istoriju sintetizuje. Tako hram, kako tvrde u Srpskoj crkvi, u graditeljskom smislu povezuje različite epohe u istoriji ovih prostora. O tome je u četvrtak na konferenciji za novinare govorio mitropolit Amfilohije:
“Hram je sam po sebi sinteza arhitekture istoka i zapada, primorja, romanike, moravske škole iako mnogi prigovaraju da Amfilohije favorizuje moravsku školu, kao da su manastir Moača i Đurđevi stupovi nešto tuđe Crnoj Gori. Međutim, ovaj hram je koncipiran da zaista bude saborni hram.”
U izgradnju Sabornog hrama do sada je utrošeno šest i po miliona eura. Hram ima najveće zvono na Balkanu i najveći centralni luster u Evropi, izliven od bronze. Oko 2.800 kvadrata u unutrašnjosti je u pozlati što je, kako primjećuje inžinjer protomajstor Momčilo Stanojević, posljednji put rađeno prije 800 godina, kada je građena Studenica.
Sveštenik Predrag Šćepanović primjetio je da “mnogi kad uđu u hram zbog raskoši pomisle da je riječ o bogomolji iz perioda Vizantije ili nekom ruskom hramu iz prvih vjekova koji se obnavlja”.
Stoga arhitekta Miodrag Burzan za Radio Slobodna Evropa ocjenjuje kako se podgorički hram ne naslanja na kulturno-istorijsko nasljeđe Crne Gore jer nije jasan u arhitektonskom izrazu i kompilacijom stilova zbunjuje.
“Sigurno je da ne slijedi tradiciju sakralnih objekata Crne Gore, čiji je arhitektonski izraz veoma jasan i jednostavan. Bilo da se radi o seoskim ili grobnim crkvama ili manastirima. Kupola i detalji koji liče na Svetog Tripuna, kupola iz vizantijske arhitekture su pokupljeni n jednom. Isti onaj autor koji je radio manastir u Gackom pokušao je sve da utrpa na jednom mjestu. Čini mi se da je to jedna težnja da se nadoknadi nedostatak monumentalnosti, a da se postigne ne znam koji efekat. Nema ono što je osnovno, što je najjasnije u sakralnoj arhitekturi Crne Gore, a to je jednostavnom i logičnost”, kaže Burzan.
Šta o profilu gradnje i unutrašnjosti hrama misli istoričar umjetnosti Aleksandar Čilikov, koji proučava srednjevjekovnu arhitekturu?
“Meni recimo ne stoji da ostavite velike blokove molite u prizemlju, iz kojih izrastaju zidne površine na kojima po meni ima previše ukrasa arhitektonske plastike. To nije tipično za srednjovjekovnu arhitekturu na crnogorskim prostorima. Ako uđemo u enterijer pa gledamo raznobojne mermerne podove to nije karakteristično za pravoslavne crkve koje su građene u Crnoj Gori. Ja mislim da se tamo primjećuje jedna tendencija naglašene dekorativnosti koja nije bila karakteristika ovih prostora. Možda je jedino možemo naći u periodu baroka, kada gledamo barokne crkve u Boki.”
Rade Bojović
Kako god bilo i kakvu god poruku stilom gradnje svog najvećeg hrama u Crnoj Gori Srpska crkva želi da pošalje, ono što je prema riječima Rada Bojovića iz političkog kluba Pravedna Crna Gora nesumnjivo, jeste da je ta crkva u snažnoj političkoj ofanzivi.
„Ovo osveštanje hrama će da bude dodatni stimulans za ojačavanje njihovih političkih pozicija za novu vrstu političke ljubavi DPS i eparhija Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Priča koja se sada čuje, lukava, demagoška, mirotvoračka retorika pada u vodu jer je ovo osveštanje bilo prilika da SPC pruži ruku Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi i pokaže jedan ekumenistički duh, ali toga naravno nema. Ja mislim da ćemo imati jednu obrnutu poziciju gdje će to da bude dodatno osnaživanje položaja SPC, uz očiglednu, što javnu što tajnu podršku DPS-a.“
