Bosna i Hercegovina je nedavno dobila nekoliko laboratorija za otkrivanje genetski modifikovane hrane, čime je omogućena analiza prema standardima Evropske unije. Sejad Mačkić, direktor Agencije za sigurnost hrane kaže da Bosna i Hercegovina ima razvijen sistem za kontrolu uvoza GMO hrane.
„Ne smijemo zaboraviti da Bosna i Hercegovina samo prije tri godine nije imala zakon o genetički modifikovanim organizmima, što je predstavljalo jedno veliko pitanje od Evropske komisije. Taj zakon je donesen od oba Doma, on je u funkciji i na osnovu tog zakona formirana su i ova tijela, vijeće o GMO, ove laboratorije. Samo potpisivanje sa laboratorijom u Teramu, Italija, kao potvrdnom laboratorijom, znači da možemo kontrolišemo na području Bosne i Hercegovine prisustvo genetički modifikovanih organizama“, kaže Mačkić.
Iako se u svijetu koristi genetski modificirana hrana, u Agenciji za sigurnost hrane tvrde da takvih proizvoda nema na području Bosne i Hercegovine, kaže glasnogovronik ove institucije Dalibor Vidaček.
„Ovlaštene ispitne laboratorije za kontrolu GMO do sada Agenciji nisu dostavile niti jedan nalaz na temelju kojeg bismo mi mogli tvrditi da se na tržištu Bosne i Hercegovine prodaje GMO hrana.“
Prva modifikovana biljka koja se pojavila na tržištu bio je paradajz, još 1994. godine. Od tada ne prestaje proizvodnja genetski modifikovanih biljaka, i to najviše u Americi, Australiji, Brazilu, Argentini, Kini i Japanu. Najviše se gaje soja, kukuruz, uljana repica i pamuk. Sa začecima genetskog inženjeringa i njegovim daljim razvojem, nastale su i moralne dileme. Zagovornici biotehnologije navode da nema dokaza da izmjenjeni organizmi nepovoljnije deluju na životnu sredinu ili ispravnost namirnica. Ističu da su modifikovane biljke veoma korisne za savremeni svijet. Ipak, s druge strane, smatra da se, između ostalog, genetskim inžinjeringom mogu prenijeti alergeni na namirnice za koje se pretpostvlja da su sigurne. A stvaranje toksina, čak i u minimalnim količinama, može imati dugotrajne posljedice na zdravlje ljudi. Šefica za GMO i biosigurnost hrane u Institutu za genetičko inženjerstvo, Adaleta Durmić Pašić kaže:
Adeleta Durmić Pašić
„Prije deset godina, kada smo mi počeli s ovim analizama broj genetički modifikovanih organizama bio je drastično manji. Danas, u Evropskoj uniji ovlaštenje za promet i upotrebu, bilo za preradu, bilo za hranu za životinje ili za ljudsku ishranu, ima preko 40 tipova modifikacija. Uglavnom su to soja, kukuruz, uljana repica, jedna modifikacija krompira, nekoliko modifikacija pamuka koji jednim dijelom ulazi u lanac ishrane putem ulja. Postoji i jedna druga kategorija – to su neovlašteni genetički modificirani organizmi, koji se uzgajaju na oglednim parcelama, koji su najčešće slučajno dospjeli u lanac ishrane. Ne javljaju se u visokim koncentracijama, već u niskim, u tragovima, ali nisu prošli procjenu bezbjednosti po zdravlje potrošača. Ovo što govorim, govorim o teritoriji Evropske unije, gdje uglavnom postoji monitoring na ulazu u EU. Svaki GMO koji je u Evropskoj uniji dobio dozvolu za promet, dobio je i saglasnost Agencije za zdravlje i sigurnost potrošača. Znači, dobio je nekakav certifikat da je to sigurno po okoliš i da je sigurno po zdravlje potrošača.“
Pravila za uvoz GMO hrane u Bosnu i Hercegovinu ista su kao i u zemljama Evropske unije. Bosna i Hercegovina preuzela je i princip tzv. nasljeđivanja, što znači da, ako je Evropska unija uradila analiza hrane koja sadrži GMO, u BiH se uvozi sa pratećom dokumentacijom, bez daljnje provjere.
„Bitne tačke za kontrolu su ulazne luke, pogotovo iz zemalja u kojima GMO nisu regulisana zakonom, kao što su SAD, gdje je prije skoro dvadeset godina donijeta odluka da se GMO ne razlikuju od konvencionalnih usjeva. No, u lukama u koje dolazi roba iz SAD, Južne Amerike, Kine, Indije, i zemalja koje su biotehnološki razvijene, radi se ta primarna kontrola. Najbolje i najrazvijenije laboratorije su u Italiji, Španiji, Belgiji, Holandiji, Njemačkoj. Kada se jednom tu uradi analiza, uz sirovinu dalje ide ta prateća dokumentacija“, napominje naša sagovornica.
Institut za genetičko inženjerstvo ovlaštena je laboratorija za analizu genetski modifikovane hrane, a prema informacijama ovog instituta, i ranije je bilo slučajeva pronalaska sastojaka u hrani koji imaju GMO u svom sastavu. Ipak, to je bilo u minimalnim količinama, kaže Adeleta Durmić Pašić.
„Nalazili smo izuzetno mali procenat, recimo, od 33 paštete koje smo analizirali, našli smo u tri, u koje GMO soja dolazi kao aditiv. Ti rezultati su i objavljeni. Analizirali smo i stočnu hranu, hranu za piliće. Tu smo u dvije trećine uzoraka pronašli GMO. Nije da nema, ima. Radili smo analize do stupanja na snagu Zakona o GMO, a radili smo analize i nakon stupanja zakona na snagu. Razlika postoji. Naime, od stupanja na snagu Zakona o GMO, sami prerađivači i proizvođači hrane više vode računa o tome šta nabavljaju. Dakle, udio GMO pozitivnih uzoraka je opao, jer sada, uz ostale podatke vlazi, sadržaju pepela, mineralnim materijama koje traže, traže i podatak o GMO statusu. Sami prerađivači puno više vode računa o tome šta kupuju.“
Muhamed Smajlović
O genetski modifikovanoj hrani, njenoj štetnosti, a i koristi, može se raspravaljati, tvrde stručnjaci. Šef Katedre za higijenu i tehnologiju hrane Veterinarskog fakulteta u Sarajevu, Muhamed Smajlović kaže da Bosna i Hercegovina uopšte ne odudara od evropskog prosjeka kada je u pitanju kvalitet hrane.
„Hvala bogu pa Bosanci i Hercegovci vole termički obrađenu hranu. Vole je dobro kuhano, reš pečeno, ne vole da jedu krvave odreske itd. Najčešće što se dešava bakterijski patogeno, to su najčešće salmonele, ešerihije, stafilokoke, što ide preko nodovoljno termički obrađenih namirnica. Trenutno, u ljetnom periodu, s obzirom na više vanjske temperature, i broj tih mikroorganizama je naravno veći. Ukoliko je neadekvatna termička obrada, eksponencijalno se povećava mogućnost kontaminacije i oboljenja od uzročnika unešenih putem hrane. Ja ne želim da me se shvati da je GMO neka bezopasna stvar, međutim, svi smo svjedoci da još uvijek postoje polemike između Amerike i Evropske unije o štetnosti GMO. Hajde da ne razgovaramo o tome, hajde da vidimo imamo li mi ovdje, u Bosni i Hercegovini, prioriteta, stvari koje su opasnije od GMO“, zaključuje Smajlović.
