Garton Ash: 100 godina poslije, Evropa opet u uzbudljivom vremenu

Timothy Garton Ash (The Guardian)

Sada kada su završeni izbori u Njemačkoj, Njemačka i Francuska će pokrenuti veliku inicijativu za spasavanje 'evropskog projekta'. Obilježavanje stote godišnjice od 1914. godine (početka Prvog svjetskog rata), pokazuje kontrast kada je u pitanju slabo i zbunjeno vodstvo pod kojim je Evropa ušla u Prvi svjetski rat. Prije narednih izbora u Evropskom parlamentu zakazanih za maj 2014. godine, odlučna akcija Francuske i Njemačke, kao i inspirirajuće govorništvo, će odbiti anti-EU stranke koje postaju sve jače u mnogim evropskim zemljama.

Samo sanjajte, gospodine i gospođo "Za-Evropu", samo sanjajte. Sada stvarno. Nećemo imati novu njemačku vladu prije Božića. U pregovorima oko njemačke koalicije, koji bi trebalo da budu završeni naredne sedmice, evropske poslove vodi, čekajte, podgrupa radne grupe za finansije. Ta grupa je nazvana 'Bankovna regulacija, Evropa, euro'. Za sve tri stranke koje učestvuju, Krišćansku demokratsku uniju Angele Merkel, Bavarsku krišćansku socijalnu uniju i opozicione Socijal-demokrate, ključni problemi su oni domaći. Uspostavljanje minimalca, energetska politika, duplo državljanstvo, predložena naplata autoceste, sve je to bitnije od budućnosti kontinenta.

Njemački političari znaju šta je bitno za dobijanje glasova na narednim izborima. Kako se obični Njemci spremaju za božićnu kupovinu, većina njih ne osjeća euro krizu. Nezaposlenost među mladima u Njemačkoj je oko osam posto, u poređenju sa Španijom gdje nezaposlenost među mladima iznosi 56 posto. Teško je zamisliti kako se samo dalekom i nebitnom čini kriza Evrope čovjeku koji se vozi berlinskom željeznicom. Za razliku od građanina u Madridu, on ne izlazi iz podzemne željeznice da bi vidio hrpe smeća koje se skupljaju na ulicama.

Kada njemačka vlada bude formirana, njena evropska politika će biti proizvod kompromisa između tri odjeljenja države - dominantne federalne kancelarije, ministarstva finansija i ministarstva vanjskih poslova - koji će biti politički podijeljeni između Kršćana i Socijal-demokrata.

Slabo ne neodlučno vodstvo Evrope će morati dolaziti do novih kompromisa sa Francuskom koja ima drugačije stavove po pitanju nekih ključnih problema. Francuska također ima slabog predsjednika, Françoisa Hollandea, kojem ne uspijeva provođenje reforme u sopstvenoj državi, a tek nije u stanju pomoći nekom drugom. Ostarjeli i sve manje jednak njemačko-francuski par, koji je u januaru proslavio dosta neslavnu zlatnu godišnjicu braka u kojem je Njemačka definitivno ta koja trenutno nosi hlače, će morati uzeti u obzir zabrinutost vrijednih partnera kao što je Poljska, kao i prijedloga iz evropskih institucija.

Iz ovog neuštimanog i nefunkcionalnog orkestra će proizaći zahtjev koji će skeptike u svim zemljama oboriti s nogu i mobilizirati Evropejce da glasaju za Evropu? Ha, ha, ha.

Ovo će biti najinteresantija evropska izborna kampanja još od direktnih izbora u Evropskom parlamentu 1979. godine, jer ovaj put imamo mnogo veći broj nacionalnih protestnih stranaka. Izraz 'populisti' je njihov javni naziv, ali ne pokriva njihovu raznolikost. Uz svo nepoštovanje britanskoj Nezavisnoj stranci i njemačkoj anti-euro Alijansi za Njemačku, pogrešno je stavljati ih u isti tor sa neo-fašističkom Zlatnom zorom, mađarskim Jobbikom ili francuskim Nacionalnim frontom. To se posebno odnosi na, recimo, katalonske nacionaliste i Pokret pet zvjezdica Beppea Grilloa u Italiji, koji ne bi mogli biti dalje od krajnje desnice. Bliže ksenofobnoj politici francuskoj Nacionalnog fronta, ali uz više nacionalnih i pod-nacionalnih varijacija, su grupe kao što su Vlaams Belang u Belgiji, Finska stranka, danska Narodna stranka, i takozvane slobodnjačke stranke u Austriji i Nizozemskoj.

Dva najsposobnija lidera, Marine Le Pen iz francuskog Nacionalnog fronta i Geert Wilders nizozemske slobodnjačke stranke, su ih počeli okrupnjavati. Nakon sastanka i udvaranja ovog proljeća tokom ručka u elegantnom Le Grande Cascade restoranu u Parizu, ovaj neobični par je prošle sedmice obavio politički ekvivalent prvog plesa mladenaca u Hagu.

"Danas je početak oslobođenja od evropske elite, čudovišta u Briselu," povikao je Wilders. "Patriotske stranke," dodala je Le Pen, žele "pružiti slobodu našem narodu", a ne biti "prisiljeni da predaju svoj budžet direktorici." U petak, u Beču se sastala preostala četvorka - austrijska slobodnjačka stranka, švedski Demokrati, italijanska Sjeverna liga i Vlaams Belang - koja je odlučila pridružiti se lukavom valceru Le Penove.

Biću strašno iznenađen ako ove stranke ne prođu dobro na narednim evropskim izborima. Ne vidim ništa što bi moglo doći od trenutnog vodstva u Berlinu, Parizu ili Briselu (London zaboravite) što bi izmijenilo situaciju vezanu za izbore. Iza ovih stranaka, koje inače dobiju između deset i dvadeset posto podrške u anketama, se nalazi široka masa nezadovoljna zbog nezaposlenosti, mjera štednje i briselske birokratije koja izbacuje regulacije o specifikacijama vašeg usisivača i koliko vode u vodokotliću možete koristiti. Kandidat njemačkih Kršćanskih demokrata za evropske izbore mi govori da mnogi njegovi lokalni aktivisti prihvataju argumente Alijanse za Njemačku protiv eura i Brisela.

Sada ću uzeti nekoliko mjeseci slobodno da bih završio knjigu o slobodi govora (vitalnom pravu zagarantovanom evropskom konvencijom o ljudskim pravima, koje ove stranke uživaju i iskorištavaju do krajnjih granica). Kada se vratim, biću raspoložen za dobru borbu protiv Le Penove, Wildersa, Jobbika i drugih sličnih. Ipak, uz ovo podijeljeno, sporo evropsko vodstvo bez ikakve inspiracije, nemam iluzija da ćemo uspjeti spriječiti takve promjene. Ako sam upravu, šta je sljedeće?

Jedna zajednička stvar većine ovih stranaka jeste da su nacionalisti, tako da bi mogle imati problem da se slože oko bilo čega osim njihove netrpeljivosti prema Evropskoj uniji. Ako budu snažno zastupljene u Evropskom parlamentu, direktna posljedica toga će biti približavanje socijalista, konzervativaca i liberalnih grupa. Tako ćemo dobiti eksplicitnu 'veliku koaliciju' u Berlinu i implicitnu veliku koaliciju u Briselu.

Problem sa velikim koalicijama jeste to što su vodeće stranke centra opterećene odgovornošću vlade, a opozicija ostaje otvorena za protestne stranke. S druge strane, uspjeh 'anti-stranaka' bi mogao mobilizirati mlađu generaciju Evropejaca da brane dostignuća koja uzimaju zdravo za gotovo. Ovo neće biti 1914. godina, ali stotinu godina kasnije, Evropa i opet živi u uzbudljivom vremenu.

*Prevela: D.F.