Piše: Jovana Georgievski
Prošle nedelje je Vlada Mađarske odlučila da ne potpiše sporazum koji bi omogućio da Centralnoevropski univerzitet (CEU) kao strani univerzitet nastavi legalno da radi u Mađarskoj. Na ovaj način, na dalji opstanak CEU-a u Mađarskoj stavljena je tačka.
"Jedan od gubitaka CEU-ovog odlaska iz Budimpešte sigurno je taj da siromašniji studenti iz istočne i jugoistočne Europe gube kvalitetno sveučilište koje ih može afirmirati u kasnijim akademskim i drugim profesionalnim ambicijama. Gubitak će, u konačnici, osjetiti i društveno-humanistički orijentirani studiji u balkanskim zemljama", kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Viktor Ivanković, student doktorskih studija politologije na Centralnoevropskom univerzitetu u Budimpešti.
Ivanković je jedan od mnogih ambicioznih studenata sa Balkana koji su upisali studije na CEU u želji da završe kvalitetan program na jednom od 350 najbolje rangiranih univerziteta u svetu.
"Za mnoge studente sa Balkana, studije na CEU znače program 'u susjedstvu' kojeg si mogu priuštiti", ističe Ivanković.
CEU, čije se sedište nalazi u Budimpešti od 1993. godine, zvanično je najavio izmeštanje programa u Beč od naredne akademske godine.
Ivanković navodi da će se odlaskom CEU-a u znatno skuplji grad, mnogi talentovani, ali i siromašniji studenti na društveno-humanističkim poljima i novi potencijalni akademski radnici, teže odlučivati za studije na ovom univerzitetu.
"CEU je posljednjih godina bio jedina opcija studiranja u inozemstvu i omogućavao mladima sa Balkana iskustvo akademskog studiranja i istraživanja na Zapadu", ističe on.
O cenjenosti studija na CEU u balkanskim zemljama svedoči i činjenica da je dobar deo mlade i talentovane generacije humanista koji se danas afirmišu na Balkanu studirao upravo na CEU.
"Na mojem nekadašnjem odsjeku za filozofiju u Rijeci, od zadnja tri zaposlena djelatnika, dva su bivši studenti CEU-a. Ovaj univerzitet je dosad obrazovao i usavršavao naše najbolje. Tu će funkciju sada vjerojatno izgubiti", ocenjuje Ivanković.
Sudbonosno 'NE'
U aprilu 2017. godine, mađarska Vlada usvojila je amandman na Akt o visokom obrazovanju kojim se univerzitetima onemogućava da legalno rade u Mađarskoj ukoliko ne postoji međunarodni sporazum između institucija u Mađarskoj i zemlje u kojoj je univerzitet registrovan. Uslov za potpisivanje jednog ovakvog sporazuma je da strani univerziteti sprovode edukativne aktivnosti u zemlji u kojoj su registrovani. U slučaju Centralnoevropskog univerziteta (CEU), matična zemlja su Sjedinjene Američke Države.
Usvajanjem ovog amandmana, rad CEU-a, čiji je osnivač i glavni finansijer mađarsko-američki biznismen Džordž Soroš, de facto je stavljen van zakona.
Strani univerziteti u Mađarskoj tada su dobili rok do 1. januara 2018. da usklade svoj rad sa novom regulativom, nakon čega je rok produžen za još godinu dana.
"O nesigurnosti statusa CEU-a u Mađarskoj govorilo se i prije nego što je mađarska Vlada ratificirala lex CEU", kaže za Viktor Ivanković.
On ocenjuje da je teško reći koje je sve motive u međuvremenu imala vlada premijera Viktora Orbana.
"Ono što se može reći je da su motivi strogo politički, sigurno ne akademski ili zakonski. Ad hoc uvjete koje je pred CEU postavila vlada ispunjeni su, a CEU uživa pretežnu podršku mađarske akademije", smatra Ivanković.
"Razloge vlade vjerojatno treba tražiti u pokušajima vječnog političkog pragmatista Orbana da na prethodnim parlamentarnim izborima apelira krajnjoj desnici koja u pravilu svoju podršku daje ekstremnom Jobbiku", zaključuje on.
Nakon usvajanja amandmana, CEU je novi udarac pretrpeo u oktobru ove godine, kada je mađarska Vlada odlučila da ukine akreditaciju master programu studija roda.
Za to vreme CEU, koji je registrovan u američkoj državi Njujork, započeo je edukativni program na Bard koledžu državnog Univerziteta Njujork. Iako je na taj način ispunjen preduslov za potpisivanje sporazuma koji bi omogućio dalji opstanak CEU-a u Mađarskoj, Vlada Mađarske odlučila je ne potpiše sporazum sa američkom državom Njujork.
Većinu u mađarskom parlamentu čine predstavnici Mađarskog građanskog saveza (Fidesz), desničarske populističke partije čiji je dugogodišnji lider bio upravo Orban.
Uzev u obzir zakonski rok (1. januar 2019.) da strani univerziteti ispune uslove kako bi mogli da nastave svoj rad u Mađarskoj, CEU je mađarskoj Vladi dao rok da do 1. decembra potpiše sporazum sa SAD-om.
Paralelno sa iščekivanjem odluke Vlade, organizovani su danonoćni studentski protesti na Trgu Lajoša Košuta, pred zgradom Parlamenta u Budimpešti. Neka od predavanja su iz univerzitetskih slušaonica izmeštena u šatore na trgu.
Protestu su se takođe priključili studenti i profesori državnog univerziteta u Segedinu.
Studenti su zaključno sa subotom kampovali ispred mađarskog Parlamenta, nadajući se odluci Vlade koja bi omogućila da CEU nastavi svoje aktivnosti u Budimpešti. Kao konačni odgovor Vlade stiglo je kratko i odlučno "Ne".
Prema trenutnom dogovoru sa mađarskom Vladom, do sada upisani studenti moći će da završe započete studije u Mađarskoj, što će za neke doktorande trajati narednih pet - šest godina.
Iza demokratske fasade
Centralnoevropski univerzitet u Budimpešti među studentima na Zapadnom Balkanu poznat je kao "Harvard za siromašne".
Više od 80 odsto studenata CEU prima neki vid stipendije, što im omogućava da potpuno besplatno ili uz rad pohađaju visoko rangirane akademske programe u oblastima koje su malo zastupljene u regionu, kao što su studije nacionalizma, studije roda, međunarodno ustavno pravo i druge.
CEU se na THE listi (2017.) nalazi među 350 najbolje rangiranih univerziteta u svetu.
"Tokom čitave situacije, nastava se odvijala normalno", kaže za RSE Teodora Miljojković, studentkinja iz Srbije.
Miljojković na CEU pohađa program Master studija međunarodnog ustavnog prava, jedinstven u Evropi.
Ona ističe da programe na CEU pohađa veliki broj studenata iz zemalja Zapadnog Balkana, upravo zahvaljujući programu stipendija. Izražava zabrinutost da će troškovi izmeštanja univerziteta u Beč, kao i realizacija nastave koja će se tokom narednih pet - šest godina odvijati između Beča i Budimpešte, imati za posledicu manje punih stipendija.
Za studente za parcijalnim stipendijama pojaviće se izazov finansiranja studija u Beču. Troškovi hrane i stanovanja u Beču su oko 63 odsto viši nego u Budimpešti.
Zabrinutost deli i Alen Kerić iz Bosne i Hercegovine, student master studija roda. Kerić podvlači da u slučaju CEU-a nije postojala volja mađarskih vlasti da CEU nastavi svoj rad u ovoj zemlji, što se naročito ogleda na primeru ukidanja akreditacije programu studija roda u oktobru ove godine.
Razlog je ocena mađarskih vlasti da su studije roda "pseudonaučna disciplina koja ne treba da se finansira novcem poreskih obveznika", te da se kao takva ne mogu podučavati na mađarskim univerzitetima.
„Interesantno je da je čak formirana protivdisciplina – Porodične studije, koje će od sljedeće akademske godine biti uvedene na Korvinus univerzitetu u Budimpešti", podvlači Kerić.
Profesorka na programu studija roda Andrea Peto u razgovoru za RSE ocenila je aktuelna dešavanja kao napad na nauku.
"To nije slučaj samo sa Mađarskom, već i sa drugim zemljama u Evropi u kojima jača desnica. Mađarska je samo eksperimentalna laboratorija", smatra Peto.
Ona dodaje da su studije roda neka vrsta simboličkog lepka koji okuplja liberalne vrednosti – "sve ono, protiv čega se desničarska vlast bori".
Student doktorskih studija Nauke i politike zaštite životne sredine Balša Lubarda iz Crne Gore ocenjuje za RSE da skorašnja dešavanja oko CEU-a reflektuju mehanizme kojima "navodni oponenti autokratije pronalaze način da se sprovode svoju desničarku, populističku volju".
"Mogu i da razumijem, nikako i da podržim, ubjeđenje onih koji stoje iza ove odluke da CEU širi vrijednosti koje su štetne za Mađarsku", kaže on.
"Međutim, ako u 21. vijeku planski targetirate jednu akademsku instituciju, a sa njom i slobodu obrazovanja, da li zaista na taj način 'oslobađate' državu?", pita se Lubarda.
Profesorka Peto objašnjava da se sa jačanjem desnice formirala vrlo jasna linija podele iz perspektive moći. "Vrlo je jasna podela na 'nas' i 'njih' i ona je zasnovana na progašavanju jedne strane nepoželjnom", kaže ona.
"Postoji fasada kojom se prikazuje pravna, demokratska država koja koristi zakonske mehanizme, policija koja po ideji štiti građane", smatra Peto.
"Sa druge strane, postoji realnost u kojoj CEU ne može da nastavi svoj rad u Mađarskoj iako učinjeno sve što je bilo na Univerzitetu da se ispune zakonske obaveze i postoje profesori CEU-a, koji su građani na čije prijave policija ne reaguje jer su ocenjeni kao nepodobni. To je slika desničarske Evrope", zaključuje Peto.
Prema Indeksu legislativnog prosperiteta za 2018. godinu, Mađarska se nalazi na 42. mestu od 149 država. Najjači rang u okviru ovog indeksa Mađarska ima u oblasti obrazovanja i bezbednosti.
Facebook Forum