Predsjednik Suda Državne zajednice Blagota Mitrić kaže da Ustav Crne Gore jasno propisuje mogućnost da se građani Crne Gore mogu žaliti nadležnim međunarodnim sudskim instancama, uključujući i Sud u Strazburu, ali da, u skladu sa Statutom tog suda, prvo moraju iscrpiti sva domaća pravna sredstva:
„To bi značilo da ukoliko aktuelna vlast prihvati nalog Evropske unije da donese zakon u kojim bi postojala pravna norma da je potrebna većina od 55 odsto od izašlih birača, onda bi taj koji bi pokrenuo postupak morao da pokrene taj postupak pred Ustavnim sudom Crne Gore za ocjenu ustavnosti i zakonitosti toga člana zakona. Ako bi bio nezadovoljan, ako bi iscrpio sva ta domaća pravna sredstva, onda dolazi u obizir zahtjev ili tužba pred sudom u Strazburu, u kome može da traži zbog povrede međunarodnog pravnog principa koji važi u svim demokratskim državama koji glasi – Jedan građanin, jedan glas.“
Mitrić navodi da bi u slučaju žalbe na najavljena referendumska pravila tužba morala biti uperena protiv Skupštine koja formalno donosi referendumski zakon, odnosno protiv države Crne Gore:
„Najprirodnije bi bilo da neka organizacija koja se i inače bavi zaštitom ljudskih prava i sloboda u Crnoj Gori, kakav je, naprimjer, Halsinški komitet, da uperi tužbu protiv države Crne Gore, odnosno protiv donosioca akta, a to je Skupština Države Crne Gore, a to je u krajnjem država Crna Gora.“
Mitrić vjeruje da je jedan od razloga što Evropska unija predlog od referendumskim pravilima nije predstavila kao svoje rješenje, već samo prijedlog koji će na kraju prihvatiti pregovaračke strane u Crnoj Gori i činjenica da bi se taj slučaj mogao naći pred Evropskim sudom:
„U svakom slučaju, ako bi se koristio pravni institut, takozvanog ’umješača’, onda onaj koji traži zaštitu traži i saslušanje ’umješača’ ako je ’umješač’ doprinio utvrđivanju materijalne istine u nekom postupku. Prema tome, Evropska unija, iako ne može biti tužena, ona bi mogla vrlo lako da bude ’umiješač’ u tom sporu između građana Crne Gore i države Crne Gore.“
Slobodan Franović, predsjednik Crnogorskog helsinškog komiteta, podsjeća da je ta organizacija već ocijenila da su predloženi referendumski uslovi u suprotnosti sa fundamentalnim ljudskim pravima, ali i sa Ustavom Crne Gore koji jasno propisuje jednakost svih građana:
„U ovim uslovima postoji, ako budu usvojena ovakva rješenja, dovoljno razloga da se postavi pitanje i pred Ustavnim sudom Republike Crne Gore da li su ova rješenja u skladu sa fundamentalnim principima na kojima počiva Ustav Crne Gore.“
Franović ističe da pred domaćim sudovima slične postupke mogu pokrenuti svi građani Crne Gore koji smatraju da su im povrijeđena ljudska prava, kao i da ti ljudi individualno mogu pokrenuti postupak i pred sudom u Strazburu ukoliko budu nezadovoljni odlukom domaćih sudova:
„U ovom slučaju je veoma interesantno to pitanje da se krše prava koja su zajamčena Evropskom konvencijom i dodatnim protokolima o ljudskim pravima i temeljnim slobodama. U tom slučaju bi se mogla pokrenuti procedura, ali strogo sa individualne pozicije i pred raznim domaćim sudovima i na kraju ukoliko bi ti građani bili nezadovoljni rješenjima domaćih sudova, oni bi mogli se pojaviti i pred Evropskim sudom za ljudska prava.“
„To bi značilo da ukoliko aktuelna vlast prihvati nalog Evropske unije da donese zakon u kojim bi postojala pravna norma da je potrebna većina od 55 odsto od izašlih birača, onda bi taj koji bi pokrenuo postupak morao da pokrene taj postupak pred Ustavnim sudom Crne Gore za ocjenu ustavnosti i zakonitosti toga člana zakona. Ako bi bio nezadovoljan, ako bi iscrpio sva ta domaća pravna sredstva, onda dolazi u obizir zahtjev ili tužba pred sudom u Strazburu, u kome može da traži zbog povrede međunarodnog pravnog principa koji važi u svim demokratskim državama koji glasi – Jedan građanin, jedan glas.“
Mitrić navodi da bi u slučaju žalbe na najavljena referendumska pravila tužba morala biti uperena protiv Skupštine koja formalno donosi referendumski zakon, odnosno protiv države Crne Gore:
„Najprirodnije bi bilo da neka organizacija koja se i inače bavi zaštitom ljudskih prava i sloboda u Crnoj Gori, kakav je, naprimjer, Halsinški komitet, da uperi tužbu protiv države Crne Gore, odnosno protiv donosioca akta, a to je Skupština Države Crne Gore, a to je u krajnjem država Crna Gora.“
Mitrić vjeruje da je jedan od razloga što Evropska unija predlog od referendumskim pravilima nije predstavila kao svoje rješenje, već samo prijedlog koji će na kraju prihvatiti pregovaračke strane u Crnoj Gori i činjenica da bi se taj slučaj mogao naći pred Evropskim sudom:
„U svakom slučaju, ako bi se koristio pravni institut, takozvanog ’umješača’, onda onaj koji traži zaštitu traži i saslušanje ’umješača’ ako je ’umješač’ doprinio utvrđivanju materijalne istine u nekom postupku. Prema tome, Evropska unija, iako ne može biti tužena, ona bi mogla vrlo lako da bude ’umiješač’ u tom sporu između građana Crne Gore i države Crne Gore.“
Slobodan Franović, predsjednik Crnogorskog helsinškog komiteta, podsjeća da je ta organizacija već ocijenila da su predloženi referendumski uslovi u suprotnosti sa fundamentalnim ljudskim pravima, ali i sa Ustavom Crne Gore koji jasno propisuje jednakost svih građana:
„U ovim uslovima postoji, ako budu usvojena ovakva rješenja, dovoljno razloga da se postavi pitanje i pred Ustavnim sudom Republike Crne Gore da li su ova rješenja u skladu sa fundamentalnim principima na kojima počiva Ustav Crne Gore.“
Franović ističe da pred domaćim sudovima slične postupke mogu pokrenuti svi građani Crne Gore koji smatraju da su im povrijeđena ljudska prava, kao i da ti ljudi individualno mogu pokrenuti postupak i pred sudom u Strazburu ukoliko budu nezadovoljni odlukom domaćih sudova:
„U ovom slučaju je veoma interesantno to pitanje da se krše prava koja su zajamčena Evropskom konvencijom i dodatnim protokolima o ljudskim pravima i temeljnim slobodama. U tom slučaju bi se mogla pokrenuti procedura, ali strogo sa individualne pozicije i pred raznim domaćim sudovima i na kraju ukoliko bi ti građani bili nezadovoljni rješenjima domaćih sudova, oni bi mogli se pojaviti i pred Evropskim sudom za ljudska prava.“
