Lela Šcepanović
Kada bi bilo koga zapitali šta se dobija spajanjem javorovog drveta, jagnjeće kože i konjske dlake, malo ljudi bi odmah reklo da su to gusle. Iako su gusle kao instrument nekada bile prisutne u cijelom regionu, one su danas jedan od sinonima crnogorske tradicije. Izrada gusala je stari zanat kome prijeti izumiranje, iako rijetki majstori pravljenja gusala prodaju svoje instrumente u cijelom svijetu.
Jedan od njih je Zdravko Todorović iz Nikšića od koga gusle naručuju poštovaoci tradicije, turisti ali i predsjednici država.
Stari zanati odolijevaju, uprkos vremenu zahvaljujući onim koji i dalje čuvaju njihovu tradiciju. Prvo iz ljubavi, a poslije i iz interesa, majstor Zdravko više od 20 godina pravi i ukrašava gusle. Kaže da su njegove gusle stizale na sve kontinente.
"Neđe do tri hiljade gusala je urađeno. Prvo stavim drvo da se osuši, slijedi gruba obrada i onda to suvo drvo uzimam i nastavljam rad do finalizacije. Od gustine javora, gustine kože...Od puno faktora zavisi hoće li da se potrefi dobar zvuk, da se odvaja od svih ostalih gusala.Ta
Nije se mnogo toga promijenilo u izradi gusala od davnih vremena, kaže Todorović i dodaje:
"Po narudžbini ili možda slobodnoj volji majstora to mogu biti istorijske ličnosti, vojskovođe pjesnici. Znači, ljudi koji su zaslužni za gusle."
Gusle su jednožičani muzički instrument duboko ukorijenjen u istoriji i tradiciji Crne Gore.
"Gusle su porijeklom iz Indije, a jako dugo su na ovim prostorima i stari su muzički instrument i uglavnom prihvaćen kao nacionalni instrument, naročito Crnogoraca. Ti stariji tipovi gusala imali su obično glave u obliku divokoze, orla, vuka znači, simbolizovale su hrabrost, snagu i izdržljivost, slobodu. Kasnije vrlo često su bile sa likovima iz narodne poezije, a u novije vrijeme sa likovima Petrovića ili sa likovima iz NOB-a Blaža, Tita i tako dalje", kaže etnolog Stana Marušić.
Gusle i za predsjednika Tadića
Pored Crnogoraca gusle danas kupuju najviše stranci, naročito Albanci.
"Sa njihovim simbolima i likovima, najviše Skender bega. Rusi kupuju gusle za ukrase - većinom."
Gusle nijesu zanemarene ali, kako kaže majstor Todorović, trebalo bi ih više afirmisati.
"Stranci traže, naročito Francuzi jer su gostovali kod mene, kažu da bi voljeli da ih sa guslama i u nošnji dočekuju na aerodromu kada dolaze u Crnu Goru."
Normalno je da je savremeni način života u modernoj Crnoj Gori u zapećak gurnuo neke tradicionalne vrijednosti, kaže etnolog Marušić i dodaje:
"Gusle bi mogle u nekom ljepšem vidu da ne budu zanemarene, recimo kao eksponat i u okviru neke muzičke večeri, da ne budu zaboravljene i da produže život na jedan lijep način. Zaista bi sada bilo smiješno da neko u desetospratnici otvori prozor i u kući priredi guslarsko veče. Dobija se ružan utisak ako se gusle slušaju na kaseti ili u automobilu."
Gusle koje je radio majstor Zdravko Todorović kupovale su ugledne ličnosti, umjetnici i diplomate.
"Znam da su gusle iz Crne Gore otišle sa dvojicom američkih ambasadora. Uradio sam ih i za predsjednika Srbije Tadića, Lukašenka..."
RSE: Da li je tajna šta je predsjednik Srbije tražio za ukrasni dio gusala?
"Radio sam srpski grb, na vrhu gusala. Pozadi su bili Manastir Ostrog i Njegoš."
