Sevak Arevšatian nikada nije kročio van Armenije, ali ovaj istinski zaljubljenik u historiju napamet zna pokrajine svoje zemlje.
Od bujnih šuma Lorija na sjeveru do kamenitog i neplodnog Sjunika na jugu, ovaj 33-godišnjak prepješačio je sve regije Armenije kako bi pronašao i dokumentovao hiljade hačkara.
Hačkari su kameni spomenici u obliku uspravne ploče s plošnim reljefnim ukrasima, karakteristični za armensku umjetnost.
Dekorisani hačkari počeli su se pojavljivati na otvorenom u kasnim 800-im godinama kada je arapska vlast nad ovim područjem počela slabiti.
Prvobitne kamene ploče djelomično su služile putnicima da znaju da su na kršćanskoj zemlji. Armenija je bila prva država na svijetu koja je zvanično prihvatila kršćanstvo 301. godine.
Arevšatian je 2015. godine pokrenuo Facebook stranicu World Of Khachkars koja je postala jedno od najvećih online baza fotografija hačkara. Mnoge slike je načinio upravo Arevšatian mobilnim telefonom tokom ponekad višednevnih misija ovih spomenika, dok su druge postavili ostali entuzijasti.
Mnogi hačkari većini su dobro poznati i često fotografisani, naročito oni u krugu manastira i zidova crkava.
Ostali, koji su daleko od utabanih staza, poznati su samo nekolicini, lutajućim pastirima i istinskim zaljubljenicima u hačkare poput Arevšatijanu.
Procjenjuje se da ih ima na desetine hiljada i rasuti su po cijeloj Armeniji. Svaki je jedinstven.
Arevšatijanovo interestovanje prema hačkarima počelo je kada je kao dječak posmatrao oca, inače klesač hačkarskog kamena, kako pravi složene detalje na ploči crvenog kamena. Ali tek kasnije, po povratku iz vojske, tradiciju je u cijelosti zavolio.
"Vremenom sam shvatio da je taj psihološki uticaj hačkara ogroman... Umiruje nemirnu osobu, otklanja anksioznost i ublažava tugu", kaže on.
Daleko od pompe i crkvenih rituala, armenski seljani znali bi često prošetati do hačkara da podijele svoje nade ili tugu sa tihim kamenim posrednicima.
Uloga hačkara kao posrednika sa Bogom odražava se u njihovom dizajnu. Na srednjem kamenu na fotografiji iznad vidi se disk (na dnu) za koji neki vjeruju da predstavlja svijet, a na vrhu su različiti prikazi neba ili beskonačnosti. U centru je krst, kao veza između dva carstva.
Arevšatian kaže da je najuzbudljiviji dio pronalaženja manje poznatih hačkara onaj kada se prepozna njegov majstor.
"Tokom svojih istraživanja shvatio sam da je jedan od klesača, Kiram, napravio više od 80 hačkara i nadgrobnih spomenika, što je apsolutni rekord", kaže on.
Neki hačkari označeni su imenom umjetnika. Historičari vjeruju da takvi "potpisi" ukazuju na stepen ponosa onih koji su naručili spomenik.
Razlozi za postavljanje hačkara su različiti. Mnogi obilježavaju grobove, drugi su bili zaduženi da odaju počast terenu na kojem je bitka dobijena ili označe mjesto na kojem se ukazala kakva sveta vizija. Neki, pak, označavaju mjesto na kojem je osnovano selo.
Nakon posljednjeg rata sa Azerbejdžanom, hiljade hačkara u regiji Nagorno-Karabah ponovo su pod kontrolom Bakua, što dovodi do zabrinutosti o njihovom očuvanju.
Tokom ranih 2000-ih godina oko 10.000 hačkara na drevnom armenskom groblju Džulfa je sistematski uništavano, očigledno od strane azerbejdžanskih vojnika.
Ali Arevšatian vodi računa o tome da teške političke rasprave koje se vode na online sferi budu što dalje od Facebook stranice kojom on rukovodi. On želi da to mjesto ostane oaza za ljubitelje drevnih kamenih spomenika.
Na vrhu Arevšatijanove Facebook stranice se navodi: "Molim vas, ne objavljujte ništa osim fotografija hačkara. Ostale sadržaje neću odobriti".
Facebook Forum