Osporavani i neustavni Dan Republike Srpske (RS) 9. januar, širom ovog entiteta obilježava se od 1992. godine. Tri puta proglašavan neustavnim od strane, prvo Ustavnog suda tadašnje Republike Bosne i Hercegovine, a zatim i Ustavnog suda BiH, njegovo obilježavanje bilo je povod za referendum u RS, čije rezultate je, Ustavni sud, također poništio.
Ustavni sud ne spori Dan RS kao praznik, već datum na koji se on obilježava.
Vratimo se 28 godina unazad.
Devetog januara, prije 28 godina u Sarajevu je, tadašnja Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, donijela Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine, kao nezavisne cjeline unutar Bosne i Hercegovine, a sa ciljem da je pripoji Jugoslaviji, koja se tada raspadala.
U to vrijeme na čelu RS-a su bili Radovan Karadžić, Biljana Plavšić i Momčilo Krajišnik.
Drugi narodi u Republici Srpskoj taj dan smatraju spornim, jer tvrde da je on ozvaničio početak politike zločina i genocida.
Ustavni sud tadašnje Republike BiH donio je Odluku kojom se poništava Deklaracija o proglašenju Republike srpskog naroda u BiH, kao i Ustav Srpske Republike BiH od 28. februara 1992. godine.
Poništene su i kasnije primjene tog Ustava.
Uprkos tome što je Ustavni sud Bosne i Hercegovine poništio 9. januar kao Dan osnivanja Republike Srpske, on se, godinama, obilježava.
Član Predsjedništva BiH u to vrijeme Bakir Izetbegović, podnio je Ustavnom sudu BiH zahtjev za ocjenu ustavnosti Zakona o praznicima Republike Srpske.
Izetbegović je naveo da se kao zvanični praznik "Dan Republike" u tom entitetu utvrđuje 9. januar. U apelaciji navodi da „svako određivanje praznika entiteta koji simbolizira samo jedan ili samo dva od tri konstitutivna naroda u Bosni i Hercegovini predstavlja mjere koje vode razlikovanju, isključenju, ograničavanju ili davanju prvenstva, zasnovano na nacionalnom ili etničkom porijeklu.“
Venecijanska komisija je označila Dan Republike Srpske kao diskriminatorski jer nije u skladu sa univerzalnim vrijednostima dijaloga, tolerancije i razumijevanja. Navedeno je da je Dan RS "utemeljen na historijskim događajima koji su značajni i važni za samo jedan narod u RS-u, odnosno za srpski narod''.
Ustavni sud Bosne i Hercegovine odlučio je da je 9. januar, Dan Republike Srpske neustavan.
"Ustavni sud BiH nije osporio pravo Republike Srpske da slavi Dan Republike, ali to ne može da bude 9. januar. Razlog zašto ne može da bude 9. januar je upravo onaj razlog zbog koga je taj datum i određen kao Dan Republike, jer je sud ocijenio da taj datum nije prihvatljiv za sve građane Republike Srpske, odnosno da ga svi građani ne doživljavaju kao Dan Republike", pojasnila je tada sudija Ustavnog suda BiH Suada Paravlić.
Ustavni sud je naveo i da Narodna skupština RS u roku od šest mjeseci treba usaglasiti navedeni član Zakona o praznicima RS sa Ustavom BiH. A Narodna Skupština RS izglasala je Deklaraciju kojom odbijaju da ukinu 9. januar kao državni praznik RS, kakva god bila odluka Ustavnog suda.
„Republika Srpska nastaviće da slavi Dan Republike 9. januar u skladu sa Zakonom o praznicima Srpske, koji u sebi ne sadrži elemente diskriminacije, ne ugrožava nacionalni i vjerski identitet i ravnopravnost ni jednog od tri konstitutivna naroda, i u potpunosti odgovara univerzalnim vrijednostima i evropskim tekovinama", navodi se u zajedničkoj izjavi lidera vodećih političkih partija pozicije i opozicije u Republici Srpskoj.
FOTOGALERIJA: Banja Luka u znaku Dana Republike Srpske
Nakon vjerskog obreda, jer je 9. januar, kojeg Srpska pravoslavna crkva slavi kao Svetog Stefana i krsnu slavu Republike Srpske, sastali su se predsjednik tog bosanskohercegovačkog entiteta Milorad Dodik i tadašnji premijer Srbije, Aleksandar Vučić.
Vučić je u svom obraćanju u Banjoj Luci naveo da poštuje teritorijalni integritet i suverenitet Bosne i Hercegovine, voli Republiku Srpsku i želi očuvanje tog entiteta unutar BiH. Istakao je da ljubav Srbije prema RS ne znači mržnju prema Bosni i Hercegovini, te pozvao na mir i saradanju svih u regionu.
Poslanici Narodne Skupštine RS-a usvojili su Odluku o raspisivanju referenduma o Danu RS u kojoj se navodi da će referendum biti održan 25. septembra i da se raspisuje na cijeloj teritoriji tog bh. entiteta. Podršku toj odluci jednoglasno su dale sve srpske političke stranke.
Referendumsko pitanje glasi: "Da li podržavate da se 9. januar obilježava i slavi kao Dan Republike Srpske?"
Bošnjački predstavnici u vlasti u Republici Srpskoj zatražili su od OHR-a da reaguje i zaštiti Dejtonski mirovni sporazum.
Vijeće za provođenje mira protiv referenduma u Republici Srpskoj.
„Pozivamo vlasti Republike Srpske da ne održe referendum najavljen za 25. septembar“, navodi se u zajedničkoj izjavi ambasadora zemalja članica Upravnog odbora Vijeća za provođenje mira u BiH (PIC), nakon sjednice održane u Sarajevu.
Ustavni sud Bosne i Hercegovine odbio je apelaciju Narodne Skupštine Republike Srpske za preispitivanje odluke ovog suda kojom je Dan RS, 9. januar, proglašen neustavim. Ustavni sud BiH usvojio je i mjeru kojom se privremeno obustavlja Odluka o raspisivanju referenduma u Republici Srpskoj.
Ustavni sud BiH je zaključio da ne postoje opravdani razlozi za usvajanje zahtjeva za preispitivanje odluke u vezi sa neustavnošću Dana Republike Srpske. Ambasada Sjedinjenih Američkih Država u BiH pozvala je sve strane da poštuju odluku Ustavnog suda BiH.
Oko 1.900 glasačkih mjesta otvoreno je od 7 časova u Republici Srpskoj na kojima će se 1.219.399 građana imati priliku izjasniti na pitanje: "Da li podržavate da se 9. januar obilježava i slavi kao Dan Republike Srpske?".
Nakon što je Ustavni sud Bosne i Hercegovine ukinuo član Zakona o praznicima RS-a, Narodna skupština donosi Zakon o Danu RS, izdvojivši ga iz Zakona o praznicima. Zakon predviđa da se Dan RS obilježava kao sekularni praznik, također 9. januara.
Ustavni sud BiH je utvrdio da navedena odluka nije u saglasnosti sa Ustavom BiH zato što je njom utvrđeno referendumsko pitanje o kojem već postoji konačna i obavezujuća odluka Ustavnog suda, koju su dužni da poštuju svi organi i institucije javne vlasti, navodi se u saopštenju. Međutim, nakon toga, Narodna skupština donosi Zakon o Danu RS-a, izdvojivši ga iz Zakona o praznicima.
U Banjaluci se obilježava 9. januar Dan Republike Srpske, koji je odlukama Ustavnog suda BiH proglašen neustavnim. Predsjednik RS Milorad Dodik poručio je kako se nikad neće odustati od "onoga što je naša država, što je Republika Srpska". Tomislav Nikolić, predsjednik Republike Srbije rekao je na svečanoj akademiji da se Srbi 25 godina bore za Republiku Srpsku.
Nepoštivanje odluke Ustavnog suda Bosne i Hercegovine predstavlja kršenje vladavine prava, a oni koji to čine, moraju za to odgovarati, saopštila je Ambasada SAD u Bosni i Hercegovini. Povodom proslave Dana RS, poslije odluke Ustavnog suda BiH da ospori 9. januar kao Dan Republike Srpske, iz američke ambasade su naveli da se tu "ne radi o praznicima, nego o vladavini prava".
Povodom Dana Republike Srpske u Banjaluci je održan svečani defile u kojem je učestvovalo 1.800 učesnika. Na kraju kolone bili su pripadnici "Noćnih vukova", ruskih bajkera bliskih predsjedniku te države Vladimiru Putinu.
Anu Brnabić, premijerku Srbije je Željka Cvijanović, predsjednica Republike Srpske odlikovala Ordenom Republike Srpske na lenti za, kako se navodi, naročite zasluge u razvijanju i učvršćivanju saradnje i političkih odnosa Srbije i Republike Srpske, te "za nemjerljiv doprinos u borbi za fizički i duhovni opstanak, afirmaciju i razvoj Republike Srpske".
Odlikovanjem koje je dobila Ana Brnabić, 1994. godine su odlikovani i osuđeni za ratne zločine Radovan Karadžić, Ratko Mladić, Biljana Plavšić i Momčilo Krajišnik.
"Ustavni sud je donio odluku kada je riječ o ocjeni ustavnosti. Radi se o datumu 9. januaru, i usvojio je njihov zahtjev i proglasio neustavnom odredbu o devetom januaru kao Danu RS i poništio tu odredbu. I narednog dana ta će odredba prestati da važi", rekao je tada predsjednik Ustavnog suda BiH Zlatko Knežević.
Ovo praktično znači kako 9. januar ne može biti obilježavan kao dan Republike Srpske. Zahtjev za ocjenu ustavnosti Dana Republike Srpske podnijelo je devet delegata Bošnjaka i Hrvata u Vijeću naroda RS.
