Komentarišući godišnjice dva važna istorijska događaja, istoričar Dragutin Papović u intervjuu za RSE ocjenjuje kako bi SFRJ teško opstala čak i da je neki drugi kulturni model bio u njoj i da su elite bile više evropski orjentisane početkom 90-tih.
Papović: Pitanje Podgoričke skupštine je riješeno u nekoliko događaja koji su obilježili XX vijek u Crnoj Gori. Formirani smo na zasjedanju Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke 1943. godine. Crnoj Gori je tada vraćena državnost koju je izgubila 1918. godine. Taj događaj, osnivanje tog tijela, je bio motivisan upravo 1918. godinom, kada je Crna Gora izgubila svoju državnost. Osnivanjem socijalističke Jugoslavije i donošenjem Ustava 1946. godine, i jugoslovenskog i crnogorskog, Crna Gora je povratila svoju državnost. Tada je u socijalističku Jugoslaviju ušla kao jedna od šest ravnopravnih republika, a crnogorska nacija je dobila ravnopravnost u toj višenacionalnoj zajednici. Tim političkim aktima je već 1946. godine Crna Gora, ili crnogorsko društvo, prevazišlo pitanje Podgoričke skupštine, u smislu da je ispravljena neka istorijska nepravda. Tokom života Crne Gore u socijalističkoj Jugoslaviji, njena državnost je uvijek bila štićena u najvećim zakonskim aktima. Promovisana su državna, republička i nacionalna prava Crne Gore, tako da je ona već u socijalističkoj Jugoslaviji, znatnim dijeliom, uspjela da riješi tu dilemu iz 1918. godine. U prošloj deceniji XX vijeka ona je bila dio SRJ, ali je opet sačuvala to pravo da o njenoj sudbini mogu da određuju njeni građani na referendumu.
Crna Gora je 2006. ostvarila nezavisnost i time je u potpunosti anulirala odluke Podgoričke skupštine. Suštinski, to je ispravljeno. Ne govorim iz pozicije ostvarenja nezavisnosti Crne Gore, nego iz pozicije toga da su građani Crne Gore dobili pravo da se izjasne o tome u kakvoj državi žele da žive. Možda bi neka skupštinska deklaracija mogla da se odredi prema tome, ali nakon 2006. godine, gotovo da i nema neke potrebe za tim jer je Crna Gora sve to u jednom više-decenijskom nizu uspjela da anulira ili da ispravi tu proceduralnu grešku iz 1918. godine.
Papović: Na Podgoričkoj skupštini nije bilo govora o CPC-u. Ukazom regenta Aleksandra 1920. godine, CPC je postala dio tada novoformirane SPC. To pitanje je ostalo da se rješava je je ono sigurno aktuelno i još uvijek otvoreno pitanje. To pitanje sada je tretirano drugačije od državno-pravnog statusa Crne Gore.
Papović: Ne sporim te zahtjeve i smatram da oni imaju utemeljenje, i u političkoj i u istorijskoj praksi. Od 1943. na ovamo, nekoliko najvažnijih događaja i političkih dešavanja u Crnoj Gori je u suštini poništilo odluke Podgoričke skupštine, prije svega one koje se tiče državnosti Crne Gore. Da li će Skupština donijeti još jedan takav akt, ili ne, to je već pitanje političke volje i političke većine u samoj Skupštini, ali u suštini te odluke su već anulirane. CPC je pitanje koje jeste djelom povezano sa Podgoričkom skupštinom, ali nije direktno u vezi sa njom jer pitanje CPC-a nije raspravljano u Podgoričkoj skupštini. To je poseban akt iz 1920. godine. Svakako da političari mogu da se izjašnjavaju o aktu iz 1920. godine, kada je u pitanju CPC.
Papović: To je veoma teško pitanje. Može se reći da istoričari još uvijek nisu dali potpun odgovor na to. Dezintegracija SFRJ ili jugoslovenske ideje, bukvalno je završena gotovo juče sa stvaranjem nezavisne Crne Gore i sa priznavanjem nezavisne države Kosovo. Može se reći da je završen proces dezintegracije, ne samo Jugoslavije, nego i jugoslovenske ideje.
Zbog čega je došlo do raspada - vrlo je kompleksno pitanje. Jugoslavija je obilježila ove prostore u XX vijeku. Postojale su dvije - monarhistička i socijalistička Jugoslavija. Pokazalo se da ni jedna ne može da postigne stabilnost. I prva i druga su imale velike nacionalne krize. Čim su te krize dobile mogućnost da se ispolje na više-stranačkim izborima, da se izraze kroz višestranački politički život, pokazalo se da dominantne političke snage, u svim republikama, teže, ili unifikaciji ili raspadu te države. Tu su i različiti kulturni, religijski i nacionalni identiteti, zatim različite ekonomske percepcije u svakoj republici, različiti ekonomski interesi. Tu postoji više razloga zbog kojih se ta država raspala. Možda je dominantan onaj da nije bilo volje ili mogućnosti da se pronađe neki optimum po kojem bi ona funkcionisala kao demokratsko društvo.
Treba upoređivati jugoslovenski slučaj sa bivšim SSSR ili ČSR, gdje su živjela dva naroda, ili dvije nacije, koje su bile kulturološki mnogo bliže i koje nisu imale stresne situacije iz prošlosti, koje su imale jedan korektan odnos. Ni takva država nije mogla da opstane. Teško da bi Jugoslavija opstala, i da je neki drugi kulturni model bio u njoj, da su elite bile više evropski orjentisane početkom 90-tih, da je stanovništvo imalo slične vrijednosti. Postavlja se pitanje da li je, ako se već morala raspasti, morala baš tako krvavo raspasti. Mislim da je tada bio jedini izbor mirni razvod ili razlaz koji se na žalost dogodio.
Papović: Mislim da je to na emotivnom nivou, naročito kod onih generacija koje su imale tada više od 20 godina, koje su svoju mladost, i veći dio života, proveli u toj Jugoslaviji. Ostao im je u sjećanju period 70-tih i 80-tih, kada je standard u toj zemlji bio blizu srednje-evropskog, kada je bila mirna ekonomska i politička situacija u zemlji i kada su imali neko uporište u svojoj svakodnevnici. Zbog toga ta jugo-emocija i jugo-nostalgija prema tom periodu i prema toj državi. Taj osjećaj je pogotovo pojačan ako se ima u vidu današnje burno vrijeme, s političkim i ekonomskim krizama, kada nemamo tu društvenu solidarnost ili kada nemamo taj osjećaj sigurnosti koji je vladao tada. Ljudi se okreću prošlosti i tu traže neko uporište, možda čak i utjehu. To ima veze sa ličnim odnosom prema toj državi.
Papović: Mlade generacije, koje su rođene nakon što se ta država raspala, sigurno imaju neku kulturološku emociju prema toj državi jer filmovi, muzika i sve ono što je bila najkvalitetnija masovna kultura iz Jugoslavije, živi i danas. To je jedan kvalitet koji se ne može zanemariti i koji je tu. Tu je i priča njihovih roditelja da je bilo veoma lako doći do posla, dobiti stan, ići na godišnji odmor, imati neki standard karakterističan za srednju klasu. To kod njih stvara predstavu o toj zemlji kao o nečemu što je mnogo bolje u odnosu na ovo što je danas. Ima tu i istorijskog razloga i istorijskih činjenica, ali i nečega što je malo idealistično.
RSE: Navršilo se 95 godina, 26. novembra, od kad je odlukama Podgoričke skupštine ukinuta crnogorska državnost, svrgnuta dinastija Petrović - Njegoš, a Crna Gora pripojena Srbiji u Kraljevinu SHS. Tek prije dvije godine, Skupština Crne Gore je samo djelimično ispravila greške Podgoričke skupštine iz 1918. godine, onaj dio koji se odnosi na dinastiju Petrović - Njegoš. Ostaje pitanje zašto se nikad do kraj nije odredila prema tom istorijskom događaju? Ima li za to dovoljno neupitnih istorijskih fakata?
Papović: Pitanje Podgoričke skupštine je riješeno u nekoliko događaja koji su obilježili XX vijek u Crnoj Gori. Formirani smo na zasjedanju Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke 1943. godine. Crnoj Gori je tada vraćena državnost koju je izgubila 1918. godine. Taj događaj, osnivanje tog tijela, je bio motivisan upravo 1918. godinom, kada je Crna Gora izgubila svoju državnost. Osnivanjem socijalističke Jugoslavije i donošenjem Ustava 1946. godine, i jugoslovenskog i crnogorskog, Crna Gora je povratila svoju državnost. Tada je u socijalističku Jugoslaviju ušla kao jedna od šest ravnopravnih republika, a crnogorska nacija je dobila ravnopravnost u toj višenacionalnoj zajednici. Tim političkim aktima je već 1946. godine Crna Gora, ili crnogorsko društvo, prevazišlo pitanje Podgoričke skupštine, u smislu da je ispravljena neka istorijska nepravda. Tokom života Crne Gore u socijalističkoj Jugoslaviji, njena državnost je uvijek bila štićena u najvećim zakonskim aktima. Promovisana su državna, republička i nacionalna prava Crne Gore, tako da je ona već u socijalističkoj Jugoslaviji, znatnim dijeliom, uspjela da riješi tu dilemu iz 1918. godine. U prošloj deceniji XX vijeka ona je bila dio SRJ, ali je opet sačuvala to pravo da o njenoj sudbini mogu da određuju njeni građani na referendumu.
Crna Gora je 2006. ostvarila nezavisnost i time je u potpunosti anulirala odluke Podgoričke skupštine. Suštinski, to je ispravljeno. Ne govorim iz pozicije ostvarenja nezavisnosti Crne Gore, nego iz pozicije toga da su građani Crne Gore dobili pravo da se izjasne o tome u kakvoj državi žele da žive. Možda bi neka skupštinska deklaracija mogla da se odredi prema tome, ali nakon 2006. godine, gotovo da i nema neke potrebe za tim jer je Crna Gora sve to u jednom više-decenijskom nizu uspjela da anulira ili da ispravi tu proceduralnu grešku iz 1918. godine.
RSE. Dio javnosti smatra da bi to trebalo jasnije odrediti zbog statusa CPC jer je to pitanje danas predmet brojnih političkih manipulacija i polemika.
Papović: Na Podgoričkoj skupštini nije bilo govora o CPC-u. Ukazom regenta Aleksandra 1920. godine, CPC je postala dio tada novoformirane SPC. To pitanje je ostalo da se rješava je je ono sigurno aktuelno i još uvijek otvoreno pitanje. To pitanje sada je tretirano drugačije od državno-pravnog statusa Crne Gore.
RSE: Kako objašnjavate to da se dio, i istoričara i javnosti, poziva na to da treba poništiti odluke Podgoričke skupštine, upravo zbog statusa CPC?
Papović: Ne sporim te zahtjeve i smatram da oni imaju utemeljenje, i u političkoj i u istorijskoj praksi. Od 1943. na ovamo, nekoliko najvažnijih događaja i političkih dešavanja u Crnoj Gori je u suštini poništilo odluke Podgoričke skupštine, prije svega one koje se tiče državnosti Crne Gore. Da li će Skupština donijeti još jedan takav akt, ili ne, to je već pitanje političke volje i političke većine u samoj Skupštini, ali u suštini te odluke su već anulirane. CPC je pitanje koje jeste djelom povezano sa Podgoričkom skupštinom, ali nije direktno u vezi sa njom jer pitanje CPC-a nije raspravljano u Podgoričkoj skupštini. To je poseban akt iz 1920. godine. Svakako da političari mogu da se izjašnjavaju o aktu iz 1920. godine, kada je u pitanju CPC.
RSE: Drugi važan istorijski jubilej je 70 godina od udaranja temelja druge Jugoslavije - SFRJ, na zasjedanju AVNOJ-a u Jajcu 29. novembra 1943. godine. No jučerašnji Dan Republike bio je prilika da se se osvrnemo na jednu plemenitu ideju koja se na žalost raspala u krvi njenih naroda, iako su ih decenijama prethodno učili bratstvu i jedinstvu. Koje su kljucne greške koje su dovele do toga da se SFRJ razgradi na tako krvav način?
Papović: To je veoma teško pitanje. Može se reći da istoričari još uvijek nisu dali potpun odgovor na to. Dezintegracija SFRJ ili jugoslovenske ideje, bukvalno je završena gotovo juče sa stvaranjem nezavisne Crne Gore i sa priznavanjem nezavisne države Kosovo. Može se reći da je završen proces dezintegracije, ne samo Jugoslavije, nego i jugoslovenske ideje.
Zbog čega je došlo do raspada - vrlo je kompleksno pitanje. Jugoslavija je obilježila ove prostore u XX vijeku. Postojale su dvije - monarhistička i socijalistička Jugoslavija. Pokazalo se da ni jedna ne može da postigne stabilnost. I prva i druga su imale velike nacionalne krize. Čim su te krize dobile mogućnost da se ispolje na više-stranačkim izborima, da se izraze kroz višestranački politički život, pokazalo se da dominantne političke snage, u svim republikama, teže, ili unifikaciji ili raspadu te države. Tu su i različiti kulturni, religijski i nacionalni identiteti, zatim različite ekonomske percepcije u svakoj republici, različiti ekonomski interesi. Tu postoji više razloga zbog kojih se ta država raspala. Možda je dominantan onaj da nije bilo volje ili mogućnosti da se pronađe neki optimum po kojem bi ona funkcionisala kao demokratsko društvo.
Treba upoređivati jugoslovenski slučaj sa bivšim SSSR ili ČSR, gdje su živjela dva naroda, ili dvije nacije, koje su bile kulturološki mnogo bliže i koje nisu imale stresne situacije iz prošlosti, koje su imale jedan korektan odnos. Ni takva država nije mogla da opstane. Teško da bi Jugoslavija opstala, i da je neki drugi kulturni model bio u njoj, da su elite bile više evropski orjentisane početkom 90-tih, da je stanovništvo imalo slične vrijednosti. Postavlja se pitanje da li je, ako se već morala raspasti, morala baš tako krvavo raspasti. Mislim da je tada bio jedini izbor mirni razvod ili razlaz koji se na žalost dogodio.
RSE: Jugoslavija ne postoji već više od 20 godina. Dvije nekadašnje Republike danas su članice EU - Slovenija odavno, Hrvatska od polovine ove godine. Samo ime Jugoslavija pri tom je zloupotrebljeno početkom 90-tih i time ukaljano. Danas se dešava da mnoge generacije na Balkanu, ne mislim samo na one koje su živjeli u njoj, pa je pamte, već i one rođene po njenom raspadu, slave Titovu Jugoslaviju. Kako to objašnjavate?
Papović: Mislim da je to na emotivnom nivou, naročito kod onih generacija koje su imale tada više od 20 godina, koje su svoju mladost, i veći dio života, proveli u toj Jugoslaviji. Ostao im je u sjećanju period 70-tih i 80-tih, kada je standard u toj zemlji bio blizu srednje-evropskog, kada je bila mirna ekonomska i politička situacija u zemlji i kada su imali neko uporište u svojoj svakodnevnici. Zbog toga ta jugo-emocija i jugo-nostalgija prema tom periodu i prema toj državi. Taj osjećaj je pogotovo pojačan ako se ima u vidu današnje burno vrijeme, s političkim i ekonomskim krizama, kada nemamo tu društvenu solidarnost ili kada nemamo taj osjećaj sigurnosti koji je vladao tada. Ljudi se okreću prošlosti i tu traže neko uporište, možda čak i utjehu. To ima veze sa ličnim odnosom prema toj državi.
RSE. Kako mogu imati lični odnos mlade generacije koje su rođene nakon što se ta država raspala?
Papović: Mlade generacije, koje su rođene nakon što se ta država raspala, sigurno imaju neku kulturološku emociju prema toj državi jer filmovi, muzika i sve ono što je bila najkvalitetnija masovna kultura iz Jugoslavije, živi i danas. To je jedan kvalitet koji se ne može zanemariti i koji je tu. Tu je i priča njihovih roditelja da je bilo veoma lako doći do posla, dobiti stan, ići na godišnji odmor, imati neki standard karakterističan za srednju klasu. To kod njih stvara predstavu o toj zemlji kao o nečemu što je mnogo bolje u odnosu na ovo što je danas. Ima tu i istorijskog razloga i istorijskih činjenica, ali i nečega što je malo idealistično.
