Sejdić i Finci: Deset godina bez prava na izbor

Sve je počelo u Dejtonu

Prije 24. godine u vojnoj bazi Wright Patterson kod Daytona u američkoj državi Ohio, 21. novembra 1995. godine dogovoren je Opći okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini. Dejtonski sporazum donio je mir zemlji ali i jedan od najkomplikovanijih političkih aparata. Dva entiteta, tri konstitutivna naroda, tročlano predsjedništvo, deset kantona, bezbrojna administracija i diskriminatoran Ustav, rezultat su Dejtonskog mirovnog sporazuma.

Ustav Bosne i Hercegovine

Član 2. Ustava Bosne i Hercegovine navodi da se "prava i slobode predviđeni u Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i u njenim protokolima direktno primjenjuju u Bosni i Hercegovini. Ovi akti imaju prioritet nad svim ostalim zakonima. Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma u Parizu 14.12.1995. BiH je prihvatila i načela Konvencije o ljudskim pravima.

Međutim jednako tako Član 5. Ustava navodi da se Predsjedništvo BiH sastoji od tri člana: jednog Bošnjaka i jednog Hrvata, koji se svaki biraju neposredno sa teritorije Federacije, i jednog Srbina, koji se bira neposredno sa teritorije Republike Srpske, odnosno pripadnika konstitutivnih naroda.

Dervo Sejdić i Jakob Finci, kao pripadnici nacionalnih manjina, a ne konstitutivnih naroda, spadaju u kategoriju 'Ostalih' i kao takvi ne mogu biti birani u Predsjedništvo.

Evropska konvencija o zaštiti ljudskim pravima

Bosna i Hercegovina je 24. aprila 2002. godine postala članica Vijeća Evrope. Pristupanjem, BiH je ratificirala brojne ugovore i deklaracije među kojima je Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava. Time je prihvatila obavezu njegovanja i unapređenja demokratskih vrijednosti i standarda Vijeća Evrope.

Put za Strazburg

Prepreke sa kojima se suočavaju Dervo Sejdić i Jakob Finci nastale su 2006. godine kada se Finci pokušao kandidirati za Predsjedništvo BiH nakon čega ga je Centralna izborna komisija informisala da ne ispunjava uslove. Dervo Sejdić suočio se sa sličnom preprekom.

Jakob Finci, danas predsjednik Jevrejske zajednice u BiH i Dervo Sejdić romski aktivista, odlučili su svoja prava tražiti na sudu.

Ustavni sud BiH je 21. januara 2006. odbacio zahtjev Sulejmana Tihića, tadašnjeg predsjedavajućeg Predsjedništva Bosne i Hercegovine za ocjenu saglasnosti Ustava Bosne i Hercegovine sa članom 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i članom 3. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, zbog nenadležnosti Ustavnog suda Bosne i Hercegovine. Ovom i odlukama koje su uslijedile, Sejdiću i Finciju je otvoren put ka Sudu u Strazburu.

Podnesena tužba

Dervo Sejdić i Jakob Finci, državljani Bosne i Hercegovine, su 3. jula, odnosno 18. augusta 2006, podnijeli predstavke zbog nemogućnosti da se kao Rom, odnosno Jevrej, kandiduju za članove Doma naroda Parlamentarne skupštine i Predsjedništva Bosne i Hercegovine.

Pred Evropskim sudom za ljudska prava u Strazburu oni su se pozvali na kršenje Evropske konvencije o ljudskim pravima.

PISANA POTVRDA

Jakob Finci je 3. januara 2007. godine dobio pisanu potvrdu od Centralne izborne komisije potvrdu da, zbog svog jevrejskog porijekla, nije kvalifikovan da se kandiduje za Dom naroda Parlamentarne skupštine.

Historijska presuda

Evropski sud za ljudska prava u presudi od 22. decembra 2009. godine osudio je Bosnu i Hercegovinu zbog diskriminatorskog odnosa prema Jevrejima i Romima pri izboru članova Predsjedništva BiH i Doma naroda Parlamenta BiH.

"Zabrana manjinama da učestvuju na izborima nema objektivno i razumno opravdanje, i zato je u suprotnosti sa Evropskom konvencijom o ljudskim pravima, koja zabranjuje diskriminaciju", ocijenile su evropske sudije.

USKLAĐIVANJE USTAVA

Vijeće Evropske unije je 14. decembra 2010. stavilo implementaciju presude Sejdić Finci protiv Bosne i Hercegovine na listu stvari koje država BiH treba da sprovede.

“BiH mora da uskladi svoj ustavni okvir sa Evropskom konvencijom o zaštiti ljudskih prava. Vijeće naglašava značaj poboljšanja i pojačanja efikasnosti države i institucija uključujući neophodne ustavne izmjene” navedeno je u dokumentu Vijeća.

Zlatna povelja mira „Istina i pravda“ za Fincija i Sejdića

Internacionalna liga humanista donijela je odluku da se Jakobu Finciju i Dervi Sejdiću dodijeli Zlatna povelja mira „Istina i pravda“ sa plaketom i značkom, za neprocjenjiv doprinos u zaštiti osnovnih ljudskih prava i sloboda, te demokratskom razvoju i jačanju ugleda Bosne i Hercegovine u očima međunarodne javnosti.

Kanton Sarajevo prvi ispoštovao presudu Sejdić-Finci

Skupština Kantona Sarajevo usvojila amandmane kojima se usklađuje Ustav ovog kantona sa presudom Evropskog suda za ljudska prava u slučaju Sejdić-Finci.

Kanton Sarajevo je, tako, prvi u Bosni i Hercegovini koji će ustavnim odredbama omogućiti provedbu presude Suda u Strazburu, a na potezu su i ostalih devet kantonalnih skupština, zatim entiteti, pa država.

To praktično znači da se mora izmijeniti još 12 ustava da bi “ostali” bili ravnopravni na cijeloj teritoriji Bosne i Hercegovine.

Bez rješenja za "Sejdić-Finci" u Parlamentu BiH

Na zajedničkoj sjednici Predstavničkog i Doma naroda Parlamentarne skupštine BiH poslanici i delegati raspravljali su o prijedlozima amandmana na Ustav BiH u vezi sa provođenjem odluke Evropskog suda za ljudska prava u slučaju Sejdić-Finci.

Kako promjene Ustava zahtijevaju dvotrećinsku većinu, rasprava je samo potvrdila da ta većina ne postoji, te da se rješenje slučaja Sejdić-Finici neće postići ni u Parlamentarnoj skupštini BiH.

EU RAZOČARANA

Tadašnji komesar Evropske unije za proširenje Štefan Fule posjetio je 17. februara 2014. Sarajevo u kontinuiranom naporu da pomogne bh. liderima da pronađu rješenje potrebno za integraciju BiH u EU. No ni taj sastanak nije uspio da donese dogovor za implementaciju presude.

“Implementacija Sejdić Finci presude nije nepostojeći problem. Ovo je međunarodna obaveza BiH koja je sada ključna za napredak BiH na evropskom putu”, rekao je tada Fule.

PET GODINA OD PRESUDE

Prošlo je pet godina otkako je Sud za ljudska prava u Strazburu presudio da se pripadnicima manjina u BiH mora omogućiti kandidiranje za Predsjedništvo i Dom naroda BiH. Izmjene Izbornog zakona i Ustava još uvijek nisu izvršene.

AKCIONI PLAN

Vijeće ministara BiH usvojilo Akcioni plan za izvršenje presuda Evropskog suda za ljudska prava u predmetu „Zornić protiv Bosne i Hercegovine“ i „Sejdić i Finci protiv Bosne i Hercegovine“, uz prihvaćenu sugestiju da će rokove za realizaciju aktivnosti iz akcionog plana utvrditi radna grupa nakon konstituiranja.

ČLANSTVO U EU

BiH je 15. februara 2016. godine podnijela zahtjev za članstvo u Evropskoj uniji, uprkos neizvršenim obavezama implementiranja presuda Evropskog suda za ljudska prava.

PILAV I OSTALI

Nakon što su Dervo Sejdić i Jakob Finci dobili tužbu protiv Bosne i Hercegovine, sličnu su podnijeli i dobili i drugi građani BiH.

Azra Zornić dobila je presudu protiv Bosne i Hercegovine pred Evropskim sudom za ljudska prava u julu 2014. Ona je državu tužila jer joj nije bilo dozvoljeno da se kandiduje za Dom naroda Parlamentarne skupštine BiH i Predsedništvo BiH pošto se ne izjašnjava kao pripadnica konstitutivnih naroda u BiH.

Hirurg iz Srebrenice Ilijaz Pilav tužio je BiH zbog nemogućnosti da se, kao Bošnjak koji živi u Republici Srpskoj, kandiduje za člana Predsedništva BiH koji dolazi iz tog entiteta. Pilav je, nakon nekoliko godina suđenja, dobio spor protiv Bosne i Hercegovine u junu 2016.

Samir Šlaku iz Sarajeva tužio je BiH jer mu nije dozvoljeno da se kao pripadnik nacionalne manjine kandiduje za Dom naroda Parlamenta BiH i člana Predsedništva. Sud za ljudska prava u Strazburu presudio je u maju 2016. godine u korist Šlakua. Niti jedna od ovih presuda nije implementirana.

Vijeće Evrope usvojilo Rezoluciju o BiH

Rezolucijom je BiH upozorena kako više ne može prolongirati provođenje preporuka Vijeća Evrope. Politički akteri se pozivaju da usvoje izmjene u Ustavu i Izbornom zakonu najkasnije šest mjeseci prije opštih izbora.

MIŠLJENJE EU

Evropska komisija objavila je krajem maja 2019. godine mišljenje o zahtjevu Bosne i Hercegovine za članstvo u Evropskoj uniji.

"Bosna i Hercegovina i dalje ne zadovoljava u dovoljnoj mjeri kriterije koje se odnose na stabilnost institucija koje garantuju demokratiju, vladavinu prava, ljudska prava i poštivanje i zaštitu manjina, a koje je Evropsko vijeće postavilo u Kopenhagenu 1993. godine. S tim u vezi, zemlja mora uložiti znatne napore kako bi u dovoljnoj mjeri ispunila te kriterije putem jačanja institucija kako bi se garantovala demokratija, vladavina prava, ljudska prava i poštivanje i zaštita manjina. Bosna i Hercegovina mora uskladiti svoj ustavni okvir s evropskim standardima i osigurati funkcionalnost svojih institucija kako bi bila u stanju preuzeti obaveze EU", navodi se u mišljenju Komisije.

Tri izborna ciklusa uz diskriminatoran ustav

Bosanskohercegovački političari još uvijek nisu ukinuli status građana drugog reda za Jevreje, Rome i druge manjine deceniju nakon odluke Evropskog suda za ljudska prava kojom je utvrđeno da bosanskohercegovački ustav krši njihova prava saopštili su iz Human Rights Watch-a.

Od ove značajne presude do danas Ustav nije izmijenjen, a prošla su tri opća izborna ciklusa, koja su provedena na osnovu diskriminatornog ustava i izbornog zakona.