Zoran PRERADOVIC, Dženana KARABEGOVIC, Milorad MILOJEVIC
Predsednik Srbije Boris Tadić i poglavar Islamske zajednice u BiH reisu-l-ulema Mustafa Cerić izrazili su protivljenje svakom vidu ekstremizma etničkog ili religijskog, založivši se na pokretanje novog srpsko-bošnjačkg dijaloga koji treba da doprinese izgradnji trajnog mira, stabilnosti i tolerancije medju narodima na Balkanu. U tom smislu veoma je važno da se pitanja iz prošlosti razjasne i ostave iza nas, poštujući žrtve i kažnjavajući počinioce, navodi se u saopštenju iz kabineta predsednika Srbije. Lider Sandžačko-demokratske pratije Rasim Ljajić, koji je i prisustvovovao sastanku Tadića i poglavara Islamske zajednice u Bosni Mustafe Cerića, za naš program tim povodom kaže:“Reis Cerić je imao vrlo otvorene i korisne razgovore sa predsednikom Tadićem i mislim da je to korak u dobrom pravcu. Kad to kažem, mislim pre svega na činjenicu da mi moramo odlučnije krenuti u proces pomirenja, kako između bošnjačkog i srpskog naroda, tako i intenzivnije u proces pomirenja u celom regionu.”
Najvažniji segment novog srpsko-bošnjačkog dijaloga treba da bude suočavanje sa prošlošću i obaveza i jedne i druge strane u otkrivanju i procesuiranju osoba koje su počinile ratne zločine, smatra istoričar Nikola Samardžić:
“Procesi koji se vode u Hagu nisu poslednja instanca, odnosno nisu jedini procesi za koje bi trebalo obavezati i Srbiju i BiH, kako bi suočavanje sa prošlošću postalo zapravo deo lokalne politike i deo potrebe da se tom politikom uspostave dobri međunacionalni odnosi, nego i da osnovna načela humanitarnog-ratnog prava postanu opšta vrednost i srpskog i bošnjačkog društva.”
Istovremeno, direktorka Helsinškog odbora za ljudska prava Sonja Biserko napominje da bi Srbija paralelno trebala da vodi dijalog sa Bošnjacima iz Sandžaka i Bošnjacima iz same BiH:
“Da država jasno kaže da je vršila teror nad bošnjačkim stanovništvom u Sandžaku za vreme rata u BiH, jer su oni bili deo projekta o etničkom čišcenju. Drugi korak je da se stabilizuje bošnjačka zajednica i da se dva glavna lidera u Sandžaku počnu ponašati odgovornije. Treća stvar je ekonomska pomoćc tom regionu. Kada je u pitanju dijalog sa Bošnjacima u BiIH, na putu stoje mnoge prepreke, pre svega neraščišćeno pitanje u pogledu tužbe i odnosa Srbije prema onom što se dešavalo u Bosni, prema genocidu u Srebrenici i celoj Istočnoj Bosni. Znači, Srbija ima nekakve obaveze koje proizilaze iz presude Međunarodnog suda pravde, pre svega da uhapsi Ratka Mladića.”
S druge strane, istoričar Predrag Marković smatra da je za novi dijalog neophodna pre svega međusobna iskrenost. On naglašava da bi srpska strana morala da se suoči sa počinjenim zločinima, a da bošnjačka iskreno progovori o, kako kaže, težnji za hegemonijom u Bosni, koja se ovog trenutka krije kroz priču o građanskoj državi:
“Koji je drugi argument za centralizovanu Bosnu? Mislite da je argument nekakva finasijska ili prirodna efikasnost? Ako je tako, što nisu pristali na građansku Jugoslaviju? Oko čega se raspao Savez komunista Jugoslavije? Pa oko principa jedan čovek - jedan glas u okviru partije. Gde to ima da su kolektiviteti zanemareni? Svuda se kolektiviteti poštuju.”
Kada je reč o novom srpsko-bošnjačkom dijalogu, Nikola Samardžić na posletku sugeriše i način na koji bi on trebao da se odvija:
“Da se dijalog vodi isključivo između političara i isključivo između predstavnika verskih zajednica. To zapravo znači i da bi budućnost srpsko-bošnjačkih odnosa trebalo da se izgrađuje na načelima sekularizma, odnosno neuplitanja države u verske stvari i u pitanja verskih zajednica.”
Svaki dijalog je poželjan
Profesor sarajevskog fakulteta političkih nauka Šaćir Filandra kaže da srpsko - bošnjački dijalog predstavlja mogućnost za nešto spasonosno aludirajući na trenutne odnose između Srba i Bošnjaka u BiH, ali i ova dva kolektiviteta na relaciji Sarajevo - Beograd:
«Samu inicijativu pozdravljam. Mislim da je nužnost uspostava i srpsko - bošnjačkog, ali i bošnjačko - srpskog, bez obzira koliko to zvučalo paradoksalno, dijaloga i da je vrijeme za nešto tako. I tu inicijativu smatram relaksirajućom i samo se nadam da neće ostati na pukoj retorici. Ja se samo bojim, s obzirom da imamo malo iskustva, da će u bošnjačkoj politici ponovo ostati samo na priči, jer zadnjih 15 godina, bez obzira na pravac agresije iz Beograda i njenu političku i materijalnu logistiku iz tog centra, srpsko - bošnjački, odnosno bošnjačko - srpski odnosi su bili u bošnjačkoj politici vrlo zapostavljeni i vrijeme je da se tu učini nešto aktivnije i djelotvornije.»
Filandra ističe i da nema ničeg spornog u tome što poruka poput srpsko -bošnjačkog dijaloga dolazi od vjerskog lidera, a ne političara:
«Ne smatram to ničim spornim što dolazi od jednog vjerskog lidera s obzirom na značaj vjerskog faktora u cjelokupnom postkomunističkom životu svih nacija na prostoru bivše zemlje, to znači nije sporno što je došlo od reisa. Ne mislim da on, naravno, niti može da bude niti treba da bude a niti će biti predvodnik nečega takog jer to nije ipak vjerska već nacionalna i državna stvar.»
I za političkog analitičara iz Banje Luke Gostimira Popovića svaki dijalog je poželjan i dobro je, kako kaže, da se razgovora o svim problemima, pa tako i odnosu između Bošnjaka i Srba:
«Konačno se treba razgovarati i raditi po principu kulture dijaloga koja je vrlo poznata među evropskim narodima.»
Za razliku od Filandre i Popovića, politički analitičar Srđan Puhalo reisovu izjavu tumači kao jednu u nizu izjava vjerskih lidera koji jedno pričaju na sastancima najvišeg ranga, a drugo kad se vrate kući:
«Stičem utisak da je to sve negdje u funkciji neke dnevne politike. S jedne strane imamo problem kompletnog uređenja BiH gdje vjerski dostojanstvenici itekako se pitaju, ili, hajde da kažem, čak i kreiraju javno mnijenje, a s druge strane imamo unutar tih vjerskih skupina neka događanja koja opet u velikoj mjeri određuju sam kontekst te priče, odnosno potrebu da moraju da se dodvore svim tim ljudima na čijem su čelu. Ono što bi bilo meni interesantno kao čovjeku koji se bavi psihologijom je prije svega što religija, naročito ove religije o kojima govorimo danas u BiH, znači hrišćanstvo i islam, nisu nacionalne religije i njihovo osnovno učenje, bazično učenje prevazilazi taj nacionalni kontekst.»
Puhalo ističe da trenutno u regiji ne postoji stvarni interes i želja za dijalogom. To najbolje, kako kaže, umiju prepoznati građani Bosne i Hercegovine koji svakodnevno putem medija slušaju raznorazna obećanja političara i vjerskih lidera koja se u praksi ne primjenjuju.
