Đak osmog razreda u osnovnoj školi „Jovan Jovanović Zmaj“ u Novom Pazaru ni ove godine na časovima istorije neće slušati o genocidu u Srebrenici, jer inicijative koje su do sada pokrenute da se u nastavni program na bosanskom jeziku uvrste i lekcije o genocidu nisu naišle na razumevanje institucija u Beogradu.
Prema rečima Mirze Hajdinovića, sekretara Bošnjačkog nacionalnog vijeća (BNV), najvišeg predstavničkog tela Bošnjaka u Srbiji sa sedištem na jugozapadu zemlje u Novom Pazaru, BNV je predlagao to nadležnima više puta.
„I tražićemo i insistirati da (genocid) Srebrenica bude sastavnih deo nastavnih planova i programa za nastavu, ne samo na bosanskom jeziku, već da bude sastavni deo i obrazovanja na srpskom jeziku, jeziku većinskog naroda“, rekao je Hajdinović za Radio Slobodna Evropa (RSE).
Za sada, dodao je, to nije naišlo na razumevanje nadležnih za obrazovanje u Srbiji.
“Ovaj zločin je danas jedan od najviše izučavanih događaja u savremenoj istoriji zbog načina njegovog sprovođenja, velikog broja žrtava, te posledica koje je imao na život kako Bošnjaka, tako i svih građana Evrope, a i šire“, rekao je Hajdinović za RSE.
Međunarodni sud pravde u Hagu presudio je 2007. godine da je zločin koje su snage bosanskih Srba pod komandom Ratka Mladića počinile u Srebrenici u leto 1995. godine bio genocid, u kom je ubijeno više od 8.000 Bošnjaka.
Više od 17.000 đaka uči na bosanskom jeziku
Jedan od osnovnih ciljeva uvođenja nastave na bosanskom jeziku bio je da deca bošnjačke nacionalnosti, osim upoznavanja sa književnim, likovnim i muzičkim stvaralaštvom, na časovima istorije izučavaju nastavne sadržaje koji na adekvatan i na činjenicama zasnovan način govore o određenim istorijskim događajima, koji su od posebnog značaja za ovu nacionalnu manjinu u Srbiji.
Od 2004. godine bošnjačka deca u Srbiji imaju mogućnost da pohađaju časove bosanskog jezika, a od 2013. godine uvedena je kompletna nastava na ovom jeziku u nekoliko gradova u Sandžaku, regiji na jugozapadu Srbije.
Poslednji podaci pokazuju da nastavu na bosanskom jeziku pohađa više od 17.000 učenika u 39 obrazovno-vaspitnih ustanova u Novom Pazaru, Tutinu, Sjenici i Prijepolju.
Mirza Hajdinović je rekao da su BNV, bošnjačke organizacije i institucije, kao i nevladine organizacije koje se bave ljudskim pravima širom Srbije već dva puta tražili od Narodne Skupštine da proglase 11. juli – Danom sećanja na srebreničke žrtve na teritoriji Srbije.
“Međutim, ta rezolucija stoji u aktima Skupštine i očekujemo da se u Srbiji stvori klima koja će omogućiti da se jedna takva rezolucija donese u parlamentu i na taj način se otvore mnoga pitanja koja će dovesti do trajnog mira i suživota na ovim prostorima“, istakao je Hajdinović.
On je ocenio i da bi takav čin započeo proces suočavanja sa prošlošću u Srbiji, koji, kako je rekao, nikada nije adekvatno započet, te time omogućio da se otvori dijalog o pomirenju između naroda i država bivše Jugoslavije.
Bošnjačko nacionalno vijeće je još 2005. godine 11. jul proglasilo Danom sećanja, odnosno nacionalnim praznikom Bošnjaka u Srbiji, koji se obeležava kao sećanje na sve bošnjačke žrtve tokom istorije.
Istorija na Balkanu: Šta učimo jedni o drugima?
Relativizacija zločina
Istoričar iz Novog Pazara Redžep Škrijelj kaže da decu treba podučavati istini, jer, kako je ocenio, samo istina može približiti narode.
On u izjavi za RSE ocenjuje i da treba priznati da se u prošlosti desilo veliko zlo, koje se ne sme nikome ponoviti.
“Da imamo jednu takvu ocenu, koja ne pravi jaz između ljudi u mešovitoj sredini kakav je Sandžak i uopšte u Srbiji, kao državi koja se hvali svojom evropskom perspektivom. Mi moramo jasno jedni drugima reći, pa čak i u udžbenicima, ko su direktni počinioci i ko su pomagači genocida i da su oni izvedeni pred sud pravde i da su na taj način dobili adekvatnu kaznu“, rekao je Škrijelj.
On za RSE ističe da nakon presude Međunarodnog krivičnog suda pravde da je u genocidu u Srebrenici ubijeno preko 8.000 ljudi treba prestati sa relativizacijom zločina i prebrajanjem žrtava.
“Mi, istoričari iz Sandžaka, imamo želju da našoj deci objasnimo šta zaista znači Srebrenica 1995. godine i koliko je ona značajna u samom procesu pomirenja, do kojeg, da bi došlo, treba da postoji iskrenost i sa druge strane. U udžbenicima u školama, koje i naša deca na žalost uče, vidi se da se i dalje Ratko Mladić ocenjuje kao heroj, kao i drugi srpski oficiri koji su optuženi i koji su odležali kaznu za ratni zločin“, rekao je Škrijelj.
Dodaje da ako neko pogleda udžbenike u Srbiji ima utisak da na ovim prostorima ne živi niko drugi osim Srba, da niko nema pravo na drugačije mišljenje od onoga koje zastupa kolegijum istoričara, koji su vrlo tvrdokorni u ocenjivanju najstrašnijeg primera etničkog čišćenja nad zarobljenim i civilnim stanovništvom, kakav se ne pamti u drugoj polovini 20. veka.
Zavod: Raspad Jugoslavije zastupljen u udžbenicima
U Zavodu za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja su za Radio Slobodona Evropa (RSE) rekli da je tokom poslednje decenije ova institucija imala niz sastanaka sa predstavnicima Nacionalnog saveta bošnjačke nacionalne manjine, koji su najčešće bili posvećeni pitanjima programa za nastavu na bošnjačkom jeziku. U pisanom odogovoru, dostavljenom našoj redakciji, se navodi da je Zavod, na zahtev Ministarstva prosvete i Nacionalnog prosvetnog saveta, davao stručno mišljenje o predlozima programa za pojedine predmete, koji su pripremani u Nacionalnom savetu bošnjačke nacionalne manjine.
“Tema sastanaka nije bilo ljudsko stradanje u ratovima na prostoru bivše SFRJ, niti je bilo pomenutog zahteva, ali se ti sadržaji već nalaze u programima nastave i učenja predmeta Istorija za osmi razred osnovne škole („Prosvetni glasnik RS”, br. 11/19), treći i četvrti razred gimnazije („Prosvetni glasnik RS”, br. 4/20), kao i odgovarajućih razreda stručnih škola”, kažu u Zavodu.
Kao primer u Zavodu navode da su u programu za osmi razred, u okviru teme “Svet, Evropa, srpska država i narod u savremenim procesima”, dati sadržaji “o raspadu socijalističke Jugoslavije, ratnim zločinima i stradanju civilnog stanovništva”.
Takođe, u Zavodu navode se po završetku osmog razreda od učenika očekuje da “izvede zaključke o uzrocima, toku i posledicama ratova uslovljenih raspadom SFRJ, koristeći izvore različitog porekla i saznajne vrednosti; identifikuje uzroke, elemente i posledice istorijskih sukoba i ratova i diskutuje o mogućim načinima prevencije konflikata; izrazi stavove, zasnovane na istorijskim argumentima, uvažavajući mišljenje sagovornika, kao i da prepozna propagandu, stereotipe i ideološku poziciju u istorijskom izvoru i formuliše stav koji se suprotstavlja manipulaciji”.
Među ishodima učenja su i očekivanja da se učenik “kritički odnosi prema informacijama iz medija koristeći se istorijskim znanjima i veštinama; analizira istorijske događaje i pojave na osnovu dostupnog audio-vizuelnog izvornog materijala; prepozna, na primerima iz savremene istorije, važnost poštovanja ljudskih prava”, te da “objasni značenje pojmova genocid i Holokaust”.
Od učenika se, navode u Zavodu za unapređenje obrazovanja i vaspitanja, očekuje da “prepozna kako su kulturne interakcije i saradnja različitih etničkih i socijalnih grupa uticali na politički, društveni i privredni život”, i da “obrazloži smisao negovanja sećanja na važne događaje i ličnosti iz istorije savremenog doba”.
Traže specijalni status Sandžaka da bi zaštitili prava
Sekretar BNV Mirza Hajdinović ističe da vlasti u Srbiji više od dve decenije vode politiku negiranja genocida, koja trajno onemogućuje pomirenje između srpskog i bošnjačkog naroda i velika je prepreka svim odnosima između Srbije i Bosne i Hercegovine.
On napominje i da bi, zbog zaštite prava Bošnjaka, Sandžaku trebalo dati specijalni status.
“Specijalni status bi podrazumevao autonomiju, Sandžak kao multietničku građansku regiju ravnopravnih naroda u oblasti obrazovanja, koje bi imalo sadržaje usmerene na suočavanje sa prošlošću i pomirenje, koje garantuje budućim naraštajima trajan mir i sigurnost u ovim krajevima”, rekao je Hajdinović.
BNV je 2019. godine pokrenulo inicijativu za uspostavljanje specijalnog statusa za Sandžak koji bi, kako je navedeno u inicijativi, vršio funkcije državne vlasti, preko organa Sandžaka i organa u opštinama u njegovom sastavu.
Teritorija Sandžaka bi, prema inicijativi BNV-a, obuhvatala područja opština Novi Pazar, Sjenica, Tutin, Prijepolje, Nova Varoš, Priboj, Pljevlja, Bijelo Polje, Berane, Andrijevica, Petnjica, Gusinje, Plav i Rožaje.
Udžbenici ne obrađuju dovoljno ratne zločine
Nevladina organizacija koja se bavi tranzicionom pravdom, Fond za humanitarno pravo, je u septembru ove godine objavila publikaciju "Predlog praktične politike: Ratovi 1990-ih u nastavi istorije" u kojoj se navodi i da udžbenici istorije u Srbiji ne obrađuju ratne zločine i sudski utvrđene činjenice u postupcima vođenim pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju i domaćim sudovima na objektivan način.
Kako se dodaje, autori udžbenika ne koriste bogate i javno dostupne arhive suda kada pišu o ratovima iz devedesetih godina, a ratni zločini počinjeni tokom 1990-ih u udžbenicima su prikazani „površno i pristrasno, uz selektivno biranje informacija koje će prikazati srpsku naciju kao jedinu i najveću žrtvu oružanih sukoba. U isto vreme, udžbenici uglavnom zanemaruju stradanja drugih etničkih grupa i odgovornost pripadnika srpskih snaga za njihova stradanja“.
Rat u BiH najmanje prisutan
U publikaciji se navodi i da je rat u Bosni i Hercegovini najmanje prisutan u udžbenicima i da se u njima posvećuje malo pažnje ratnim zločinima počinjenim tokom rata u Bosni i Hercegovini.
Kako se navodi, o tim ratnim zločinima se govori uopšteno, a neki udžbenici navode nekoliko mesta na kojima su počinjeni ratni zločini, ali bez pojedinosti o žrtvama i njihovoj etničkoj pripadnosti, počiniocima i pravnim definicijama tih zločina.
U publikaciji se navodi i istorijat udžbenika istorije u Srbiji, pa je tako onaj, objavljen 1993. godine, dok su još trajali ratovi u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj, u Srbiji bio u upotrebi sve do 2002. godine, nakon čega je usledilo nekoliko novih izdanja.
Kako se objašnjava, pre nego što je tržište udžbenika 2010. godine otvoreno i za privatne izdavače, postojao je po jedan udžbenik istorije za svaki razred, u izdanju javnog izdavačkog preduzeća.
Udžbenike danas, dodaje se, izdaju javni izdavači, preduzetnici i druga pravna lica registrovana za izdavačku delatnost, a Ministarstvo prosvete još uvek mora da odobri upotrebu udžbenika.
RSE je pitanja o udžbenicima istorije na bosanskom jeziku uputilo Ministarstvu prosvete, nauke i tehnološkog razvoja u Vladi Srbije, ali se u odgovoru te institucije navodi da je potrebno obratiti se Zavodu za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja, jer Zavod odobrava rukopise udžbenika.
Facebook Forum