Prva slovenska država Duklja bila je pod ingerencijom Rima, a pravoslavlje na prostor današnje Crne Gore dolazi tek poslije 1195.godine i to preko dinastije Nemanjića koja ga je favorizovala iz političkih pobuda. Nakon rasprada srpske imperije u XIV vijeku dinastije Balšića u tadašnjoj Zeti polako počinje da odvaja crkvu u Crnoj Gori od Pećke Patrijaršije koja je u to vrijeme bila sjedište srpske crkve. Taj proces osamostaljenja crkve trajao je sve do 1766.godine kada je Pećka Patrijaršija ukinuta, a crnogorska crkva i formalno pravno postala autokefalna. Istoričar Radovan Popović podsjeća na doktora Nikodima Milaša, jednog od najpoznatijih kanonista, koji je u Pravoslavnom crkvenom pravu 1855.godinu naveo kao ključnu godinu za Crnogorsku pravoslavnu crkvu:
„Iz aprila 1855. gdje se tačno navodi autokefalne i samostalne crkve, gdje na devetom mjestu rangira crnogorsku. Prije njih su, naravno, carigradska, aleksandrijska, jerusalimska,ohridska , kiparska, ruska, karlovačka, sinajska, naravno, crnogorska i grčka. Taj period ustrojstva traje sve do izmjene državnog oblika“.
Nakon sporne Podgoričke skupštine i ukidanja crnogorske države srpski kralj Aleksandar je kao svjetovno lice 1921.godine Dekretom ukinuo i crnogorsku crkvu. Popović navodi kako se to odigralo:
„Sveti Sinod Crnogorske pravoslavne crkve u Crnoj Gori na vanrednoj sjednici u krnjem sastavu, to moramo naglasiti, od 16.12. po starom datumu 1917. godine predviđa da autokefalna crkva donosi takve odluke u Crnoj Gori i ujedinjuje se sa nezavisnom pravoslavnom crkvom u Srbiji. To je jedan čin gdje definitivno crkva pretpostavlja državu, odnosno gdje se one negdje sijeću kao ravnopravni činioci“.
Po mnogim tumačenjima nasilno ukinuta crnogorska crkva obnovljena je na Lučin dan 31. oktobra 1993.godine na Cetinju. Crnogorci su izabrali za crkvenog poglavara Antonija Abramovića, tadašnjeg klirika Ruske pravoslavne crkve u Kanadi, a nakon njegove smrti za novog crkvenog stariješinu izabran je Miraš Dedeić, tadašnji svještenik Grčke pravoslavne crkve sa službom u Rimu. Mitropolit Mihailo je 15.marta 1998.godine u Sabornom hramu Svete Paraskeve u Sofiji kanonski rukopoložen za episkopa Crnogorske pravoslavne crkve. Srpska pravoslavna crkva, u čijem je sastavu Mitropolija crnogorsko primorska i čiji poglavar Amfilohije Radović već petnaest godina sjedi na tronu crnogorskih mitropolita, to ne priznaje, pa se već trinaest godina na Cetinju za Badnji dan badnjaci lože na dva mjesta, ispred manastira srpska crkva i ispred Dvora Kralja Nikole crnogorska. Prvih godina uz značajno podignute političke tenzije i žestoka policijska obezbijeđenja posljednjih godina u miru jedni pored drugih.
Petar Komnenić
Crnogorska vlast je imala različite faze u odnosima sa srpskom i crnogorskom pravoslavnom crkvom. Sve je zavisilo od toga za koji se politički projekat zvanična Podgorica tog trenutka zalagala. Podsjećamo.
Početkom devedesetih vladajuća jedinstvena Demokratska partija socijalista, koja je zdušno propagirala i sprovodila velikosrpske planove, imala je moćnog saveznika u Srpskoj pravoslavnoj crkvi koja je u Crnoj Gori bila na istom zadatku. Prisjećajući se tih vremena profesor Vukić Pulević kaže da danas nije siguran da li je srpska crkva bila oružje vladajuće strukture u Crnoj Gori ili je bilo obratno. Jedno je sigurno, kaže on, oboje su radili na Miloševićevom ratnom projektu:
„Ja čak mislim da je jača srpska crkva, ona sad nije jača, ali da je bila jača od političkih institucija u Crnoj Gori zbog takvoga projekta kojega je ona uzela, jer ona nije bila sama, Amfilohije je samo „izvođač radova“. Ti instruktori, štabovi to je tamo u Srpskoj Akademiji Nauka u srpskoj Patrijaršiji u Društvu književnika u institucijama kulture u vojnim institucijama. Oni su računali da preko crkve drže Crnu Goru za perčin, kako se to kaže“.
Snage koje su radile na promociji velikosrpskog projekta za to su se oštro usprotivile obnovi nasilno ukinute Crnogorske pravoslavne crkve koja je formalno zaživjela na Lučin dan 1993.godine. uz podršku antiratnog Liberalnog saveza i Socijaldemokratske partije. Vladajuća struktura učinila je sve da marginalizuje i diskredituje ljude koji su stajali iza Crnogorske pravoslavne crkve čiji se predstavnici, kaže Vukić Pulević, nijesu dali obeshrabriti. Do promjene odnosa crnogorskih vlasti prema svještenstvu Crnogorske pravoslavne crkve dolazi nakon raspada jedinstvenog DPS-a i otklona krila Mila Đukanovića od režima Slobodana Miloševića. Toj struji, koja je zaigrala na kartu suverene Crne Gore uz novoprisvojeni politički koncept, pristaje djelovanje Crnogorske pravoslavne crkve što dovodi do zahlađenja odnosa sa Srpskom pravoslavnom crkvom, naviklom na državne privilegije i povlašćenu poziciju. Velikodostojnici te crkve na čelu sa mitropolitom Amfilohijem kreću u oštru političku propagandu i otvoreno staju uz opozicione političke partije koje se zalažu za zajedničku državu sa Srbijom. U govoru januara 2002.godine Amfilohije kreće u obračun sa suverenistima koje opozicione partije u žargonu nazivaju „Dukljanima“. Amfilohije:
„Neka mi Bog podario da bude što manje onih koji se klanjaju paganskom caru prokletom Dukljaninu i neka paganskog cara Dukljanina svaki Crnogorac prikuje čekićem za Vezirov most“.
Kap u prepunoj čaši bila je Amfilohijeva politička besjeda kojom je prekršena izborna ćutnja pred parlamentarne izbore 2002.godine. Nakon izborne pobjede lider DPS-a i Crne Gore Milo Đukanović poručio je Amfilohiju Radoviću da više neće tolerisati njegove ispade:
„On, koji je uvijek govorio da mu je veoma stalo da ne bude izbrisan sa božijega i sa spiska Svetoga Petra Cetinjskoga onim što je uradio u vrijeme izborne šutnje, onim kako je politizovao crkvu u posljednja dva dana, mislim da je sam sebe izbrisao sa toga spiska“.
Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori je do danas nastavila sa otvorenom političkom propagandom ne skrećući sa kursa koji je zauzela još početkom devedesetih. Predsjednik Savjeta Grupe za promjene Svetozar Jovićević kaže da razloge takvog ponašanja Srpske pravoslavne crkve vidi u činjenici da se aktuelna vlast nikada nije suštinski usprotivila takvom djelovanju institucije sa kojom je sve do skoro potajno šurovala u strahu da bi se otvoreni sukob mogao odraziti na izborne rezultate:
„Čim vlast i politika pravi takve kompromise, onda su rezultati više nego uočljivi. Onda vi ne možete slijediti svoje sopstvene principe“.
Vukić Pulević kaže da ima utisak da danas, bar u verbalnoj ravni, Crnogorska pravoslavna crkva i Srpska pravoslavna crkva imaju isti tretman. Na kraju, Pulević podsjeća, da je Crna Gora pregazila teška vremena i da je sada na korak od ostvarenja državotvornog sna. U takvoj Crnoj Gori, kaže Pulević, mora biti mjesta za sve:
„Ja mislim da su prilike takve da obje crkve moraju da egzistiraju ukoliko će Crna Gora da živi na dogovoru. Takvo je to stanje. Jedno je što čovjek želi, a drugo je što postoji objektivno“.
„Iz aprila 1855. gdje se tačno navodi autokefalne i samostalne crkve, gdje na devetom mjestu rangira crnogorsku. Prije njih su, naravno, carigradska, aleksandrijska, jerusalimska,ohridska , kiparska, ruska, karlovačka, sinajska, naravno, crnogorska i grčka. Taj period ustrojstva traje sve do izmjene državnog oblika“.
Nakon sporne Podgoričke skupštine i ukidanja crnogorske države srpski kralj Aleksandar je kao svjetovno lice 1921.godine Dekretom ukinuo i crnogorsku crkvu. Popović navodi kako se to odigralo:
„Sveti Sinod Crnogorske pravoslavne crkve u Crnoj Gori na vanrednoj sjednici u krnjem sastavu, to moramo naglasiti, od 16.12. po starom datumu 1917. godine predviđa da autokefalna crkva donosi takve odluke u Crnoj Gori i ujedinjuje se sa nezavisnom pravoslavnom crkvom u Srbiji. To je jedan čin gdje definitivno crkva pretpostavlja državu, odnosno gdje se one negdje sijeću kao ravnopravni činioci“.
Po mnogim tumačenjima nasilno ukinuta crnogorska crkva obnovljena je na Lučin dan 31. oktobra 1993.godine na Cetinju. Crnogorci su izabrali za crkvenog poglavara Antonija Abramovića, tadašnjeg klirika Ruske pravoslavne crkve u Kanadi, a nakon njegove smrti za novog crkvenog stariješinu izabran je Miraš Dedeić, tadašnji svještenik Grčke pravoslavne crkve sa službom u Rimu. Mitropolit Mihailo je 15.marta 1998.godine u Sabornom hramu Svete Paraskeve u Sofiji kanonski rukopoložen za episkopa Crnogorske pravoslavne crkve. Srpska pravoslavna crkva, u čijem je sastavu Mitropolija crnogorsko primorska i čiji poglavar Amfilohije Radović već petnaest godina sjedi na tronu crnogorskih mitropolita, to ne priznaje, pa se već trinaest godina na Cetinju za Badnji dan badnjaci lože na dva mjesta, ispred manastira srpska crkva i ispred Dvora Kralja Nikole crnogorska. Prvih godina uz značajno podignute političke tenzije i žestoka policijska obezbijeđenja posljednjih godina u miru jedni pored drugih.
Petar Komnenić
Crnogorska vlast je imala različite faze u odnosima sa srpskom i crnogorskom pravoslavnom crkvom. Sve je zavisilo od toga za koji se politički projekat zvanična Podgorica tog trenutka zalagala. Podsjećamo.
Početkom devedesetih vladajuća jedinstvena Demokratska partija socijalista, koja je zdušno propagirala i sprovodila velikosrpske planove, imala je moćnog saveznika u Srpskoj pravoslavnoj crkvi koja je u Crnoj Gori bila na istom zadatku. Prisjećajući se tih vremena profesor Vukić Pulević kaže da danas nije siguran da li je srpska crkva bila oružje vladajuće strukture u Crnoj Gori ili je bilo obratno. Jedno je sigurno, kaže on, oboje su radili na Miloševićevom ratnom projektu:
„Ja čak mislim da je jača srpska crkva, ona sad nije jača, ali da je bila jača od političkih institucija u Crnoj Gori zbog takvoga projekta kojega je ona uzela, jer ona nije bila sama, Amfilohije je samo „izvođač radova“. Ti instruktori, štabovi to je tamo u Srpskoj Akademiji Nauka u srpskoj Patrijaršiji u Društvu književnika u institucijama kulture u vojnim institucijama. Oni su računali da preko crkve drže Crnu Goru za perčin, kako se to kaže“.
Snage koje su radile na promociji velikosrpskog projekta za to su se oštro usprotivile obnovi nasilno ukinute Crnogorske pravoslavne crkve koja je formalno zaživjela na Lučin dan 1993.godine. uz podršku antiratnog Liberalnog saveza i Socijaldemokratske partije. Vladajuća struktura učinila je sve da marginalizuje i diskredituje ljude koji su stajali iza Crnogorske pravoslavne crkve čiji se predstavnici, kaže Vukić Pulević, nijesu dali obeshrabriti. Do promjene odnosa crnogorskih vlasti prema svještenstvu Crnogorske pravoslavne crkve dolazi nakon raspada jedinstvenog DPS-a i otklona krila Mila Đukanovića od režima Slobodana Miloševića. Toj struji, koja je zaigrala na kartu suverene Crne Gore uz novoprisvojeni politički koncept, pristaje djelovanje Crnogorske pravoslavne crkve što dovodi do zahlađenja odnosa sa Srpskom pravoslavnom crkvom, naviklom na državne privilegije i povlašćenu poziciju. Velikodostojnici te crkve na čelu sa mitropolitom Amfilohijem kreću u oštru političku propagandu i otvoreno staju uz opozicione političke partije koje se zalažu za zajedničku državu sa Srbijom. U govoru januara 2002.godine Amfilohije kreće u obračun sa suverenistima koje opozicione partije u žargonu nazivaju „Dukljanima“. Amfilohije:
„Neka mi Bog podario da bude što manje onih koji se klanjaju paganskom caru prokletom Dukljaninu i neka paganskog cara Dukljanina svaki Crnogorac prikuje čekićem za Vezirov most“.
Kap u prepunoj čaši bila je Amfilohijeva politička besjeda kojom je prekršena izborna ćutnja pred parlamentarne izbore 2002.godine. Nakon izborne pobjede lider DPS-a i Crne Gore Milo Đukanović poručio je Amfilohiju Radoviću da više neće tolerisati njegove ispade:
„On, koji je uvijek govorio da mu je veoma stalo da ne bude izbrisan sa božijega i sa spiska Svetoga Petra Cetinjskoga onim što je uradio u vrijeme izborne šutnje, onim kako je politizovao crkvu u posljednja dva dana, mislim da je sam sebe izbrisao sa toga spiska“.
Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori je do danas nastavila sa otvorenom političkom propagandom ne skrećući sa kursa koji je zauzela još početkom devedesetih. Predsjednik Savjeta Grupe za promjene Svetozar Jovićević kaže da razloge takvog ponašanja Srpske pravoslavne crkve vidi u činjenici da se aktuelna vlast nikada nije suštinski usprotivila takvom djelovanju institucije sa kojom je sve do skoro potajno šurovala u strahu da bi se otvoreni sukob mogao odraziti na izborne rezultate:
„Čim vlast i politika pravi takve kompromise, onda su rezultati više nego uočljivi. Onda vi ne možete slijediti svoje sopstvene principe“.
Vukić Pulević kaže da ima utisak da danas, bar u verbalnoj ravni, Crnogorska pravoslavna crkva i Srpska pravoslavna crkva imaju isti tretman. Na kraju, Pulević podsjeća, da je Crna Gora pregazila teška vremena i da je sada na korak od ostvarenja državotvornog sna. U takvoj Crnoj Gori, kaže Pulević, mora biti mjesta za sve:
„Ja mislim da su prilike takve da obje crkve moraju da egzistiraju ukoliko će Crna Gora da živi na dogovoru. Takvo je to stanje. Jedno je što čovjek želi, a drugo je što postoji objektivno“.
