Ruske investicije u Crnoj Gori: Loši potezi i pranje novca?

Rusija je dosta ulagala u Crnoj Gori u proteklih desetak godina u raznim sektorima, od metalne industrije do turizma, a najvažnije od svih je privatizacija podgoričkog Kombinata aluminijuma, koja predstavlja okosnicu ruskog ekonomskog prisustva u Crnoj Gori, koje se, sudeći prema trenutnoj situaciji, bliži kraju.

Većinski paket akcija KAP-a je 2005. godine, zajedno sa nikšićkim Rudnicima boksita, koji su koštali 10 miliona, prodat za 48,5 miliona eura. Međutim, kupac nije bio aluminijumski gigant Rusal, ruskog oligarha Olega Deripaske, koji se takmičio na tenderu, već firma Salamon Enterprises, kasnije preimenovana u Centralno-evropsku aluminijumsku kompaniju, za koju se tvrdilo da je Deripaskino vlasništvo, ali značajan dio domaće javnosti nikad nije prestao da sumnja da su dio vlasničke strukture ove offshore kompanije, registrovane na Kipru, činili i pojedini moćnici iz Crne Gore.

Međutim, umjesto najavljivanog unapređenja kompanije, ruski investitor je samo isisavao novac kroz subvencije za struju vrijedne desetine miliona eura i ostale povlastice koje mu je obezbjeđivala Vlada, koja mu je čak oprostila i utaju poreza od 7,5 miliona eura, kao i 60 miliona eura za dug KAP-a iz perioda prije međunarodnih sankcija 90-ih.

Nedugo po sklapanju ovog privatizacionog aranžmana, Rusi su protiv države Crne Gore podnijeli tužbu pred Međunarodnim sudom, kojom su, zbog navodne prevare, od Vlade tražili obeštećenje od 300 miliona eura, a Vlada odgovorila protivtužbom. Potom je naišla kriza, drastično poskupljenje energenata i sunovrat cijene aluminijuma.

„Nastupila je kriza koja je najviše pogodila upravo industriju aliminijuma i potpisan je ugovor o poravnjanju koji poništava ugovor o kupoprodaji. Kupac je ispunio ono što je bilo predviđeno ugovorom u dijelu uplate za paket akcija. Poznato je da je Vlada Crne Gore pokrenula inicijativu prema Skupštini u februaru ove godine da se krene u postupak raskida ugovora zbog tri neplaćena računa za električnu energiju. Na tome sada radi Vlada i pravni savjetnik Savjeta za privatizaciju. U toku je postupak raskida ugovora i traženja novog investitora“, kaže portparol Ministarstva ekonomije Draženka Bećirović.

Vlada je, spašavajući ruskog investitora, garantovala za nove kredite koji nisu uredno otplaćivani, pa kredit, koji sa kamatama vrijedi 170 miliona eura, će morati da vraćaju poreski obveznici, odnosno, građani Crne Gore.

Taj, pokazalo se, poguban sporazum, je podrazumijevao i povrat dijela akcija državi koje je tako, obzirom da su sada obje strane imale po nepunih 30 odsto akcija, postala ravnopravan suvlasnik fabrike, ali su Rusi zadržali pravo upravljanja.

Kako je raditi pod ruskom upravom u Kombinatu, najbolje zna 1.200 radnika, koliko ih je preostalo u odnosu na nekadašnjih 3.500 zaposlenih. Sandra Obradović, koja pripada preostaloj trećini koja i dalje radi u KAP-u, kaže da su pravi problemi za radnike počeli istovremeno kada i teškoće za fabriku, odnosno, ekonomska kriza:

„Tada je došlo do velike nervoze i počele su da se gase fabrike. Postali su daleki za nas. Zaposleni su gubili radna mjesta. Opet nam prijete nova otpuštanja, novi višak radnika. Kada oni nešto zacrtaju, moraju da sprovedu u djelu, ne obazirući se na zakonske regulative, a posebno se ne obazirući na ljudsko dostojanstvo radnika", navodi Sandra Obradović.

Politički motivi

Primjer Kombinata aluminijuma, međutim, nije i jedini primjer lošeg iskustva sa ruskim investitorima. Prva dva privatizaciona aranžmana nikšićke Željezare su takođe sklapani sa ruskim investitorima koji su, nedugo po preuzimanju fabrike, preko noći bježali iz Crne Gore.

Zvanične podatke o ruskim investicijama nije moguće dobiti. U Ministarstvu ekonomije kažu da raspolažu samo podacima za podgorički Kombinat aluminijuma.

Za ruske investicije u crnogorski turizam smo upućeni na Ministarstvo turizma, u kom smo preusmjereni na Sekretarijat za razvojne projekte, u kom kažu da nisu nadležni, odnosno, da se obratimo Savjetu za privatizaciju, gdje nam je rečeno da Savjet ne vodi evidenciju po porijeklu stranih investitora, te da nam je na raspolaganju njihova publikacija Pregled privatizovanih preduzeća od 1995. do 2009. godine koji je, međutim, nepotpun i netačan.

Uredni hroničari su ipak zabilježili brojne pompezne najave ruskih biznismena, mešu kojima je bila izgradnja luksuznih hotelskih kompleksa na primorju, uglavnom na budvanskoj rivijeri, a koji bi poslovali u okviru čuvenih svjetskih brendova kao što su Sheraton, Hilton, Four seasons.

Od obećanja su ostale gole ledine ili napuštena gradilišta, kao što je slučaj sa Hotelom As u Perazića dolu ili luksuznom naselju na brdu Zavala kod Budve, čiju je izgradnju nakon propasti kompanije Miraks, ruskog tajkuna Sergeja Polonskog, preuzelo udruženje kupaca vila – AMIA.

Jedan od zanimljivih primjera ruskih investicija u Crnoj Gori je petrovački hotel, koji se nekada zvao 4. jul, a sada Monte Casa, koji je nakon četvorogodišnje obnove svečano otvoren ljeta 2007., ali u javnosti su se nedugo potom javile špekulacije da vlasniku, izvjesnoj firmi pod nazivom Moskovskaja trastova grupa, taj hotel služi samo za pranje novca jer uopšte nije primao goste. Sumnje nikad nisu dokazane.

Ovaj slučaj je bio samo još jedan u nizu onih koji su govorili u prilog ocjena da ruski investitori sobom ne donose poželjna nova znanja, visoku tehnologiju i korporativnu kulturu, a analitičar geopolitike, penzionisani general Blagoje Grahovac, kaže da njihov ekonomski prodor podrazumijeva i političke motive:

„Državna politika Ruske Federacije stoji iza svojih oligarha koji idu širom svjetskih meridijana, investiraju i na taj način čine zavisnim od svojih investicija mnoge države i mnoge vlade. Ako analizirate njihove investicije u Crnoj Gori, najbolja ocjena se može dati ako izvršimo pregled u kakvom stanju se nalaze prostori koji su oni kupili. Doći ćemo do zaključka da su to prostori koji su devastirani ili zatvoreni i ne zna se šta se nalazi iza zatvorenih vrata. Neki šljaste od silnog sjaja na prvi pogled. Ako analiziramo gdje su vlasnici objekata koji šljaste od silnog sjaja, doći ćemo do zaključka da se ne zna ni ime ni prezime, ili, ako ih se zna, onda su na nekim potjernicama", ocjenjuje Grahovac.

Blagoje Grahovac komentariše i tvrdnje da su ruske investicije zapravo legalizacija prljavog novca. Pošto je prethodno stečen kriminalnim aktivnostima, dobija mogućnost da se legalno kreće kroz svjetske finansijske tokove:

„Molim vas nemojte imati dilemu da je prljavi novac danas u funkciji geopolitike. Nije više nuklearni faktor i snaga nuklearnih bombi toliko u funkciji geopolitike, kao što je prljavi novac. Od nuklearnog faktora se plaše svi i u takvom stanju se lako detektuje ko je s koje strane. Kada je prljavi novac u pitanju, onda ne možete detektovati ko je s koje strane jer prljavi novac, gdje god ide, nailazi na plodno tlo i dobrodošli su mnogi domaći tajkuni, predstavnici vlasti ili domaći uticajni ljudi. Danas su organizovani kriminal i korupcija geopolitička sredstva koja potpuno mijenjaju geopolitičku sliku planete.“